O‘rni va roli Davlat korxonalarini isloh qilish. O‘zbekiston Respub- likasidagi xususiylashtirish modeli Korxonaning belgilari

2010-yilda mulki mavjud bo‘lgan bankrot-korxonalarni tugatishda yangi yo‘nalishlarning samarasi

3-Jadva!
Hududlar	Jami - tugatish jarayoni- da bo‘lgan korxona- lar soni	Tugatilgan, kelishuv bitimi tuzilgan yoki to‘lov qobiliyati tiklangan korxonalar soni	Sotilgan yoki banklar balansi- ga beril- gan korxona- lar soni	Tijorat banklariga sotish uchun auksion savdolariga qo‘yilgan korxonalar soni	g g i yakuniga tugatish- ga qolganlar soni
Qoraqalpog‘iston Respublikasi	42	36	0	2	4
Andijon	31	16	5	2	8
Buxoro	10	4	4	0	2
Jizzax	28	20	0	0	8
Qashqadaryo	36	22	7	1	6
Navoiy	9	3	3	1	2
Namangan	28	14	8	1	5
Samarqand	12	4	3	1	4
Surxondaiyo	29	19	5	0	5
Sirdaryo	3	3	0	0	0
Toshkent	11	2	5	0	4
Farg‘ona	11	2	2	3	4
Xorazm	63	34	21	0	8
Toshkentsh.	25	10	7	1	7
2009-yildajami	338	189	70	12	67
2008-yildajami	308	104		-	204

Jumladan, ushbu Farmoyishga ko‘ra bankrot korxonalar negizida yangi tashkil etilgan xo‘jalik yurituvchi subyektlar:

• 
  qo‘shimcha qiymat solig‘idan ozod qilindi;
  
• 
  ucli yi1 davomida foyda solig‘i, yagona soliq to‘lovi, mulk solig‘i va yer solig‘larini to‘lashdan ozod qilindi;
  

• 
  boshqaruv kompaniyalarga berilganda foyda solig‘i va yagona soliq to‘lovidan ikki yil davomida ozod qilindi.
  

Shuningdek, yuqorida qayd etilgan me’yoriy hujjatlar orqali tijorat bnnklarlga ham muayyan imkoniyatlar berilgan. Jumladan:

• 
  bankrot korxona negizida ustav jamg‘armasi 100% gacha bo‘lgan ynngl korxona tashkil etish;
  
• 
  bankrot korxonaning tugatilishi munosabati bilan unga awal berilgan, qoplanmagan kreditini, shu jumladan Hukumat kafolati bilan berilgan kredit summasini bank kengashining qarori bilan hisobdan chiqarish;
  
• 
  bankrot korxona uchun malakali boshqaruv kompaniyasini tuzish
  

va jalb qilish;

Tijorat banklarini zarar ko‘rib ishlayotgan va iqtisodiy nochor korxonalarni sog‘1omlashtirish jarayo- niga jalb qilish tajribasi amalda o‘zini to‘la oqladi.

Hali ham eski texnika va texno- logiyalar asosida ishlayotgan, hech qanday iqtisodiy istiqboli bo‘lmagan korxonalarni tugatish va ularning negizida yangi zamonaviy ishlab chiqarish quvvatlarini tashkil etish darkor.

I.Karimov (ma’ruzadan)
- bankrot korxonani tugatish bahosida sotib olib, uning faoli- yatini tiklab, qaytadan bozor bahosida sotish va h.k.

O‘zbekiston Respublikasi Pre- zidentining 2008-yil 19-noyabr- dagl 4010-sonli «Iqtisodiy nochor korxonalarni tijorat banklariga eotlah to'g'risidagi tartibni tasdiq- laeh to'g‘risida»gi Farmoyishi bllazi iqtisodiy nochor korxona- lamlng mollyavly qobiliyatini tiklzzh bo'ylcha bir qator lmtlyozlar (ko‘makIar) berilgan.

Yuqorida qayd etilgan me’yoriy hujjat orqali t orat banklariga ham muayyan imkoniyatlar berilgan. Jumladan:

• 
  bankrot korxona negizida ustav jamg‘armasi 100 foizgacha bo’lgan yangi korxona tashkil etish;
  
• 
  bankrot korxonaning tugatilishi munosabati bilan unga awal berilgan, qoplanmagan kreditini, shu jumladan Hukumat kafolati bilan berilgan kredit summasini bank kengashining qarori bilan hisobdan chiqarish;
  
• 
  bankrot korxona uchun malakali boshqaruv kompaniyasini tuzish
  

ve jalb qilish;

• 
  bankrot korxonani tugatish bahosida sotib olib, uning faoliyatini tlklab, qaytadan bozor bahosida sotish va h.k.
  

Ayni paytda mazkur jarayonning samaradorligini va ta’sirchanligini ta’minlash maqsadida tijorat banklari balansiga o‘tkazilgan bankrot korxonalarni tiklasli, texnik va texnologik modernizatsiya qilish va ishlab chiqarishni qayta qurollantirish, zarur bo‘1ganda korxonani to‘liq rekonstruksiya qilish orqali faoliyat yo‘nalishini o‘zgartirish, strategik hamkorlik va investorlarni jalb qilishni nazarda tutuvchi biznes-rejalami ishlab chiqish belgilangan.

Yuqorida keltirilgan jarayonning boshlanishida korxonalarni davlat tasarrufidan chiqarishning o‘ziga xos yo‘nalishlarini qayd qilish zarur. Ularga quyidagilarni kiritish mumkin:

• 
  ijara korxonalarining tashkil etilishi;
  
• 
  mulkchilikning aralash shakllari, ya’ni davlat va shirkatchilik shakllariga ega bo‘lgan korxonalarni tashkil etilishi;
  

• 
  dastlabki xususiy korxonalar va aksiyadorlik kompaniyalarning tashkil etilishi;
  
• 
  boshqaruvning oliy va o‘rta bo‘g‘inining qayta tashkil etilishi. Bu yo‘na1ish vazirlikJar va idoralar aksiyadorlik negizidagi korporatsiyalar va kontsemlarga aylantirilishini taqozo qiladi.
  

1990—1992-yil1ari G‘zbekiston Respublikasida yuqorida keltirilgan yo‘nalishlar orqali mulkchilikning nodavlat shakllariga ega bo‘Igan ishlab chiqarish tuzilmalarining barcha turlari tashkil etildi va sinovlar o‘tkazildi. Ushbu jarayon davlat korxonalarini ommaviy tarzda davlat tasarrufidan chiqarishiga obyektiv imkoniyatlar yaratdi.

Davlat mulkini (korxonalarini) isloh qilish, ya’ni xususiylashtirish, davlat tasarrufidan chiqarish, jahonning turli davlatlari tajribasidan kelib chiqib, quyidagi usullar asosida amalga oshirilishi mumkin:

1. 
   Davlat korxonalari aksiyalarini ochiq sotish;
   
2. 
   Davlat korxonalarini xususiy investrlash (mavjud obyektni to‘g‘ridan to‘g‘ri sotib olish yoki aksiyalar paketini to‘la sotib olish yo‘li bilan amalga oshiriladi);
   
3. 
   Korxonalarning mulkini sotish va keyinchalik inavjud qarzlarni to‘lash yo‘Ii bilan davlat korxonasini tugatish;
   
4. 
   Davlat korxonasini alohida bo‘limlarga ajratish yoki bo‘lish va qayta qurish yo‘Ii bilan ularni qismlar bo‘yiclia sotish;
   
5. 
   Aksiyalarni kim oshdi savdosi orqali sotish;
   
6. 
   Korxonalarni mehnat jamoasi a’zolari va rahbarlari tomo- nidan sotib olish;
   
7. 
   Davlat korxonasining xususiy shaxs tomonidan ijaraga olinishi yoki davlat va xususiy korxonalar o‘rtasida korxonani
   

boshqarish to‘g‘risida bitim tuzish. Bunday korxonaning mablag‘lari davlat mulkchiligicha qoladi.

Shu munosabat bilan «Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiya- dorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida»gi qonunni tanqidiy qayta ko‘rib, yangi tahrirda ishlab chiqish va qabul qilish hamda unda korporativ boshqaruv va nazorat organlarining vakolatlari, huquqlari va javobgarligini yanada aniq belgilash lozim. Ushbu qonundagi aksiyadorlik jamiyatlarining Kuzatuvchilar kengashlari, umumiy yig‘ilishlari, taftish komissiyalarining roli va ahamiyatini oshirish, minoritar, ya’ni qo‘lida aksiyasi kam bo‘lgan aksiyadorlarning kafolatlarini ko‘proq ta’minlash, barcha aksiyadorlarni va bo‘1ajak investorlarning aksiyadorlik kompaniyalari faoliyati to‘g‘risida axborot olish imkoniyatlarini kengaytirishni ko‘zda tutish ayni muddao bo‘lur edi»".

3.