O‘rni va roli Davlat korxonalarini isloh qilish. O‘zbekiston Respub- likasidagi xususiylashtirish modeli Korxonaning belgilari

O‘zbekistonda kichik biznesning iqtisodiyot asosiy tarmoqlarida ishlab chiqarilgan mahsulot (ish,xizmat)lar hajmidagi ulushi, foizda

Ko‘rssthichlar		2010-y
	1	19,6
	,9	97,9
	41,6	52,3	71,9
	7	47 7
	1	13,6
	42,5	36,6

Manba: Iqtisodiyot vazirligi ma'1umotlari asosida tayyorlangan.

Korxonalarning faoliyati milliy iqtisodiyot va uning tarmoqlariga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatadi. Korxonalar qanchalik yaxshi, samarali va rentabelli ishlasa, butun iqtisodiyotning, jumladan, ularning o‘zIarining ham ko‘rsatkichlari yuqori bo‘ladi. Bozor iqtisodiyoti korxonalar faoliyatini erkinlashtiradi, ularning mustaqilligini mustah- kamlaydi hamda ishlab chiqarishni tashkil etish va rentabellikning yuqori ko‘rsatkichlariga erishishga keng imkoniyatlar yaratadi, deb hisoblanadi. Balki haqiqatan ham shundaydir. Biroq korxona, ayniqsa, davlatga tegishli bo‘lgan korxona qanday ishlashi, uning jamiyatga keltiruvchi foydasi, rentabellik darajasi, xodimlarning bandligi qanday bo‘lishi faqat korxonalarnigina emas, davlatning ham ko‘z oldida bo‘lishi zarur.

Xuddi shuning uchun ham davlat korxonalarga katta imkoniyatlar yaratib berish bilan birga ularni belgilangan tartibda nazorat qilib ham boradi. Davlat korxonalar «taqdiriga», ularning ishlab chiqarish faoliyati yakuniy natijalariga befarq qarab tura olmaydi. Bankrotga ucliragan korxonalar, zarar keltiruvchi ishlab chiqarish, iqtisodiy nochorlik O bulaming barchasi korxona jamoasi uchun ham, davlat uchun ham og‘ir yuk hisoblanadi.

Aksariyat adabiyotlarda korxonaning maqsadi to‘g‘risida so‘z yuritilganda, bu masalaga bir tomonlama qarashlarni kuzatamiz. Ya’ni korxonaning maqsadi o‘z faoliyatidan foyda (daromad) olish deb ta’kid1anadi. Masalan: A.A.Sergeev - «Korxona — foyda olish maqsadida mahsulot ishlab chiqarish, ish bajarish va xizmat qilish uchun barpo etilgan mustaqil faoliyat yurituvchi subyekt, - deb ta’riflaydi va shakllari ko‘pligiga qaramay korxonalar foyda olish maqsadi orqali bir xi1 tus oladi, - deb ta’kidlaydi. Aslida korxona o‘z mahsulotlariga bo‘lgan talabini qanchalik to‘la qondirsa, uning samaradorligi shuncha yuqori bo‘ladi. Shu borada Amerika avtomobil qurilishini hamda «Amaliyot fa1safasi»ni yaratgan «fordizm» nazariyasi asoschisi Genri Ford aytganlarini keltirish o‘rinli deb hisoblaymiz. G.Ford o‘zining tadbir- korlik faoliyatini jamiyatga xizmat qilishda, deb tushungan va «Faqat foyda olish uchun qilinadigan ish — eng yuqori darajadagi xavf-xatarli faoliyatdir.