|
tomoniga siljib o‘tadi.
Korxona — ijtimoiy ishlab chiqarishning bosh bo‘g‘ini bo‘lib, unda ilmiy iqtisodiyot- ning asosiy iqtisodiy masalalari hal etiladi.
ichiga olgan o‘zbek modeli, davlatimiz va
iqtisodiyotimizni bosqichma-bosqich,
izchil isloh etish va tadrijiy
strategiyasi uchun tom ma’noda sinov yili bo‘1di, deb aytishga barcha asoslarimiz bor.
Karimov (ma’ruzadan)
Mahsulotlar yaratish va xizmatlar ko‘rsatish muayyan texnologik jarayonlar, mehnat qurollari materiallari, odamlaming bilimi va ko‘nikmalari ijtimoiy mehnat taqsimoti va kooperatsiyalashga asos- langan holda mustaqil amalga oshiriladigan tizimga aytiladi.
Korxona ish o‘rinlarini beradi, ish haqi to‘Iaydi, soliqlar to‘lash yo‘li bilan davlat va ijtimoiy dasturlami amalga oshirishda qatnashadi.
Aynan korxonada mahsulot ishlab chiqarish jarayonlari va ishchini ishlab chiqarish vositalari bilan o‘zaro aloqasi amalga oshiriladi.
Korxona o‘z faoliyatini o‘zi boshqaradi, ishlab cfliqarilgan mahsulotni olingan sof foydani soliq va bosliqa to‘Iovlarni to‘1agandan so‘ng qolgan qismini tasarruf etadi.
Korxonalarda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hajmi va assortimenti, xilma-xilligi, xomasliyo yetkazib beruvchilar va xaridorlar baholarni shakllantirish, resurslardan tejamli foydalanish, kadrlarni
'' I. A. Karimov. O“zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning O“zbetiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilit palatasi va Senatining Qo“shma majlisidagi «Mamlakatimizda demokratik islohotfarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojfantirish konsepsiyasi» ma'ruzasi // Xaiq so‘zi gazetasi, 12.11.2010.
qo‘1lash, yuqori unumli texnika va texnologiyadan foydalanish masalalari hal etiladi.
Korxona faoliyatining samaradorligi ishlab chiqarishni quyidagicha tashkil etish shakllariga ega:
Konsentratsiyalash, bir joyga jamlash; Ixtisoslashtirish;
Kooperatsiyalash.
Ishlab chiqarishni murakkablashtirish kabi usullardan foydalanishga bog‘liq.
O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga asosan, korxona bu O huquqiy shaxs maqomiga ega, mustaqil ravishda xo’jalik faoliyati yurituvchi subyekt bo’lib, o’ziga tegishli bo’lgan mol-mulkidan foydalanish asosida iste’molchilar (xaridorlar) talabini qondirish va daromad (foyda) olish maqsadida mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqaradi va sotadi yoki ayirboshlaydi.
Korxona — ijtimoiy talablami qondiruvchi va sof foyda olish maqsadida mahsulot ishlab chiqaruvchi, ishlar bajaruvchi, xizmat ko‘rsatuvchi mustaqil xo alik yurituvchi iqtisodiyot subyektidir.
Korxona insoniyat ehtiyojlarini qondirish uchun vujudga kelgan jamiyatning birlamchi va asosiy bo‘g‘inidir.
Korxonaning mohiyati ham yuqoridagilardan kelib chiqadi.
Ijtimoiy ishlab chiqarish ishlatiladigan resurslarni turlari, ishlab chiqariladigan mahsulotlar, tovarlar va xizmatlar jihatlariga qarab tarmoqlarga bo‘linadi. Masalan: og‘ir sanoat, yengil sanoat, qishloq xo‘jaligi, transport, aloqa, savdo, har xil xizmat ko‘rsatish tarmoqlari kabilar. Tarmoqlar esa korxonalar va ulami birlashmalarini o‘z ichiga oladi.
Taqqoslash uchun qayd etish mumkinki, 2009-yilda sanoat ishlab chiqarishi hajmi oldingi yilga nisbatan Qozog‘iston Respublikasida atigi 1,7 foizga o‘sgan bo‘lsa, Rossiya Federatsiyasida 10,8 foizga, Ukrainada 21,9 foizga qisqardi.
«2013-yilda iqtisodiyot sohasidagi soliq yoki 21,5 foizdan 20,5 foizga, jismoniy shaxslar uchun daromad so1ig‘ining eng kam stavkasi 9 foizdan 8 foizga tushirilganiga qaramasdan, davlat budjeti yalpi ichki mahsulotga nisbatan 0,3 foiz profitsit bilan bajarildi».' 2
Tarmoqlar va sohalami 4 xil katta guruhlarga bo‘1ish mumkin.
" I.Karimov. n2014-yil yuqori o‘sish sur’atlari bilan rivojlanish, barcha mavjud imkoniyatlami safarbar etish, o‘zini oqlagan islohotlar strategiyasini izchil davom ettirish yili bo‘ladi». Xalq so‘zi gaz. 18.01.2014y.
Birinchisi — o‘z ichiga tabiiy boyliklarni, qishloq xo‘jalik mahsu- lotlarini, daryolar, dengizlar, okeanlar, o‘rmon resurslarini ishlab chiqaruvchi va qayta ishlab chiqarish sanoatlariga yetkazuvchi tar- moqlar.
Ikkinciiisi — tabiiy boyliklarni, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini daiyolar, dengizlar, okeanlar, o‘rmon resurslarini qayta ishlab chiqa- ruvchi tarmoqlar.
Uchinchisi — birinchi va ikkinchi guruhdagi tarmoqlarga xizmat ko‘rsatuvchi tarmoklar (transport, aloqa, kommunal xo‘jalik, savdo- sotiq, tijorat, ta’minot kabilar).
Ijtimoiy ishlab chiqarish iqtisodiyotning barcha tarmoqlari va sohalarini majmuasi mazmunida ishlatilmoqda.
To‘rtinchisi — boshqaruv, yurispridensiya, sog‘liqni saqlash, ta’lim va boshqa aholiga xizmat ko‘rsatuvchi sohalardan iboratdir.
Milliy iqtisodiyot tarmoqlar va sohalar majmuasidan iborat bo‘lib, ular hududlarda tariKan shakllanib, bir-biri bilan maqsad va vazifalari, Koyalik aloqalari orqali tig‘iz bog‘liq, umumiy qonun-qoidaga bo‘ysunuvchi yagona tizimdir. Shu sababli, uni iqtisodiyot nazariyasida ijtimoiy ishlab cliiqarish sifatida qaraladi.
Milliy iqtisodiyot asosini korxonalar tashkil qiladi. Barcha inson uchun zarur bo‘lgan moddiy, ijtimoiy, ma’naviy borliqlar korxonalarda yaratiladi. Korxonalar, tarmoqlar va sohalar tarkibi, mazmuni, masshtabi, rivojlanish darajasini belgilaydi. Ulardan tarmoq va hududiy birlashmalar tashkil topadi, shahar, tuman, viloyatlar tuziladi.
Makroiqtisodiy ko’rsatkiclilar - mamlakat yaxlit iqtisodiyoti darajasidagi ijtimoiy-iqtisodiy jarayon va hodisalarni o‘lchash va baholash imkoniyatini beruvchi ko‘rsatkichlar. Masalan, yalpi ichki mahsulot, milliy daromad, iqtisodiy o‘sish, ishsizlik, inflatsiya darajasi va boshqalar.
Yalpi ichki mahsulot - mamlakatda bir yil davomida ishlab
chiqarilgan jami pirovard mahsulot va xizmatlarning bozor qiymati.
«Qariyb yigirma yillik mustaqil taraqqiyotimiz mobaynida O‘zbekistonda yalpi ichki mahsulotning o‘sishi 3,5 barobarni, aholi jon boshiga hisoblaganda esa 2,5 barobarni, aliolining real daromadlari 3,8 barobami tashkil etgani e’tiborga sazovordir.» ' 3
" I. A. Karimov. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning O‘zbekiston Resgublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining Qo‘shina majlisidagi «Marnlakatimizda demokratik islohotlami yanada chuqurlashtirish va ftiqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi» ma’ruzasi // Xalq so‘zi gazetasi, 12.11.2010.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
