Orientirlash burchaklari, teodolit va u bilan burchak o’lchash

Bussol bilan plan olish. Bussol asbobi yordamida yo’nalishlarning magnit azimutlari o’lchanadi, maydoni uncha katta bo’l­magan joylarning planini oliщda bussol asbobidan foydalaniladi. Hozirgi vaqtda gorizontal plan olishda asosan 2 xil bussol (BSh va BS) ishlatiladi. BS bussoli (Stefan bussoli)ni XIX asrning o ’rtalarida Rus harbiy akademiyasining boshlig’i G.F.Stefan ixtiro qilgan. Bussol quyidagi
12-rasm. qismlardan iborat: 1-limb doirasi, 2-alidada, 3-kompas, 4-5 dioptralar, 5-verner, 7-rumbli xalqa, 8-vtulka (12-rasm). Shmalkalder bussoli (BSh) uni ixtiro qilgan ingliz mexanigi ismi bilan yuritiladi. BSh ham doira shaklida tuzilgan bo’lib, markazdagi ignaga strelka o’rnatilgan. Bussol xalqasi magnit strelkasiga biriktirilgan bo’lib xalqa strelka bilan birga aylanadi. Bussol yordamida 2 xil plan – maydon va marshrut plani olinadi. Plan olinadigan joy oldindan o’rganilib, tayanch nuqtalar, ya’ni bussol o’rnatiladigan nuqtalar belgilar bilan raqamlanadi. Raqamlangan nuqtalar bir-biridan yaxshi ko’rinib turadigan va atrofdagi tafsilotlarni planga tushirish uchun ochiq joyda bo’lishi lozim. Raqamlangan nuqtalar ko’rinib turishi uchun vexalar o’rnatiladi va maydonning plani olinadi, tayanch nuqtalar bir-biriga tutashtirib yopiq poligon hosil qilinadi. Birinchi nuqtadan boshlab poligon tomonlarining magnit azimutlari bussol yordamida va teskari yo’nalishda aniqlanadi. Nuqtalar orasidagi masofalar 20 metrli po’lat lenta bilan o’lchanadi va hosil bo’lgan ko’p burchakli shakl yopiq poligon deb yuritiladi. Bussol yordamida marshrut bo’yicha plan olishda tayanch nuqtalar belgilanadi, nuqtalar ustiga bussol o’rnatilib, ularning to’g’ri va teskari magnit azimutlari aniqlanadi. Bunda ochiq poligon hosil bo’ladi. Joyda o’lchangan poligon tomonlarining to’g’ri va teskari magnit azimutlari hamda nuqtalar orasidagi masofalar maxsus jurnalga yozib boriladi (5-jadval).


Bussol bilan plan olish dala jurnali
5-jadval