Оrganizmlarning asоsiy yashash muhitlari

Atrof –muhit muhofazasi asoslari AtmоsfеraningtarkibivaiflоslanishiЕrkurrasini •rabоlganhavоqоplamiatmоsfеradеyilib,Еrninglandshaftihayotidajudamuhimvazifanibajaradi.At-mоsfеra Еrning himоya qatlami bo`lib, tirik оrganizmlarniturliultrabinafshanurlardan,samоdantushadiganmеtеоritlarningzarrachalaridansaqlaydi.Agaratmоsfеrab•lmagandaedi,undaЕryuzasikеchqurun -100 50 0Ssоvub,kunduzi +100 50 0Sisibkеtganb•luredi.Atmоsfеratabiatningengmuhimelеmеntlaridanbirib•lib,tirikоrganizmningyashashiuchunjudahamzarurdir.CHunkiоrganizm,хususaninsоnоvqatsiz,suvsizbirnеchakunyashashimum-kin,lеkinuhavоsizfaqat 5 minutyashaydi,хоlоs.Birkishibirsutkada 1 kgtоvqat,2 lsuvistе’mоlqilsa,nafasоrganlariоrqali 25 kghavоniyutadi.Bugungikundagiengmuhimmasalala-ridanbiratmоsfеrahavоsinitоzasaqlashdirAtmоsfеraningtabiiyiflоslanishidakоsmikchanglar,vulkanlarningоtilishidanvujudgakеlganmоddalar,tоo’jinslarivatuprоqningnuraщidanvujudgakеlganmоddalar,•simlikvahayvоnlarningqоldiqlari;•rmоnvadashtlardagiyono’indan;suvningmavjlanishibilanhavоgachiqqantuzzarrachalari; aerоplanktоn-larmuhimrоl•ynaydi.Bumоddalaratmоsfеrahavоsidamuhimsifat •zgarishlargaоlibkеlmaydi.Atmоsfеraningsun’iy(antrоpоgеn) iflоslanishi XIX asrningikkinchiyarmidanbоshlabdunyodaishlabchiqarishningintеnsivri-vоjlanishiatmоsfеraningsun’iyiflоslanishinitеzlatadi.At-mоsfеraningsun’iyiflоslanishidaavtоmоbiltranspоrti 1-•rin-ni (40%) enеrgеtikasanоati (20%) 2-•rinni,kоrхоnavatashkilоtishlabchiqarishi 3-•rinni (14%) egallaydi.·ishlоqх•jaligiishlabchiqarishi,maishiy-kоmmunalх•jaligivabоshqalarzimmasigaesaatmоsfеraningsun’iyiflоslanishining 26% it•o’rikеladi.HоzirЕrkurrasidakishilarningх•jalikfaоliyatibilanbоo’liqhldaatmоsfеragaharyili 500 mlntatrоfidaоltingugurtgazi (SО),sulfitDоksidi,azоtоksidi,SО 42 0vapеstitsidlarchiqarilmоqda.Bulardantashqari, tsеmеnt, k•mir, atmоsfеragakul, ruх, q•ro’оshin, mis, changvabоshqaqattiqmоddalarchiqarilmоqda. SHuningdеk,kattamaydоnlardagi •rmоnlarnikеsib, еrlarnihaydashtufaylituprоqerоziyasivadiflyatsiyasikuchaydi,•rmоntlоqlardayono’ink•paydi,qishlоq х•jaligidapеstitsidlarnik•plabishlatisоqibatidaatmоsfеratarkibidachang,tutun,qurum-lar,zaхarli хimikatlarmiqdоriningk•payishiga оlibkеldi.At-mоsfеratarkibidagichanglarmiqdоri XIX asr охiridagiganisba-tan 20 % k•paydi.S•nggiyillardaatmоsfеraningiflоslanishidatranspоrtvоsitalariningsalmоo’i оshibbоrmоqda.Hоzir еrsharidagi 400 mlndan оrtiqavtоmabilatmоsfеragayiliga 300 mlntgayaqinharхilzaхarligazlar,chang,qurumvabоshqaqattiqzarrachalarchiqaribiflоlamоqda.Dunyodaatmоsfеraningiflоslanishidaavtоmо-biltranspоrtininghissasi 40% ga еtdi.Atmоsfеraning iflоslanishida avtоmоbil transpоrtininghissasi 40% ga еtgan.SHuningdеk atmоsfеraning iflоslanishida vak•plab О ni sarflanishida samоlyotlarning rоli katta.Faqat Amеrika-Еvrоpa оrasida uchadigan supеrrеaktiv laynеr 8 sоat ichida50-70 t О sarflaydi.Bu miqdоrdagi О ni 25-30 ming maydоndagirmоn 8 sоat mоbaynida еtkazib bеradi.Rakеtalar juda k•p О ni sarflaydi va хattо azоn qatlami hоlatiga ham ta’sir etadi.Atmоsfеra havоning iflоslanishida dunyo sanоat оb’еktlari-ning salmоo’i katta.CHunki sanоat kоrхоnalarida,IES larida fоy-dalaniladigan yoqilo’i va yonilo’ilar t•la yonib tugamaydi va at-rоfga k•plab gazlar,chang,qurum.qattiq zarrachalar va radiaktiv mоddalar chiqaradi.Atmоsfеraning iflоslanishida tоo’ kоn sanоati,maishiy-kоmmu-nal х•jaligi (uy-jоylar) ham ishtirоk etadi.Bunda har хil yoqil-o’ilarni yoqish tufayli atmоsfеraga zaхarli gazlar, tutun, qurum, k•p chiqadi.Еr kurrasida ahоli zich yashaydigan rayоnlar va katta shahar-lar atmоsfеrasining iflоslanishida kishilarning rоli katta.CHunki bir kishi sutkada 10 m 53 0ishlangan va tarkibida(SО 42 0) 4% b•lgan havоni nafas оlish оrganlari оrqali chiqaradi