Organizmlarni chiniqtirish usullari

Organizmlarni chiniqtirish usullari

Nomonzoda Yuduzxon

REJA

• ORGANIZMNI CHINIQTIRISH
• ORGANIZMNI CHINIQTIRISH USULARI
• HAVO YORDAMIDA ORGANIZMNI CHINIQTIRISH
• ORGANIZMNI CHINIQTIRISHNING YOSHGA BOGʻLIQLIGI

Organizmni chiniqtirish -organizmning noqulay iqlim sharoitlari (havoning past va yuqori harorati, past atmosfera bosimi va boshqalar) taʼsiriga chidamini oshirish tadbirlari. Organizmni chiniqtirishni bolalikdan boshlash muhim. Odam organizmi oʻzgarib turadigan tashki muhit sharoitlariga muvofiqlashgan holda (qarang Adaptatsiya) chiniqib boradi. Biror omil (sovuq, issiq va boshqalar)ning muntazam, koʻp marta taʼsir etishi va ular dozasini tobora oshira borish yoʻli bilan chiniqtiruvchi effektga erishiladi, chunki shunday sharoitlardagina organizmda moslashadigan uzgarishlar rivojlanadi: neyrogumoral va moddalar almashinuvi jarayoni takomillashadi, atrof muhitdagi no-xush omillar taʼsiriga organizmning umumiy qarshiligi oshadi.
Organizmni chiniqtirishga organizmning muayyan fizik omillar taʼsiriga sezuvchanligini astasekin pasaytirish orqali erishiladi. Chunonchi, maʼlum darajadagi sovuq bilan muntazam taʼsir koʻrsatish, asosan, past harorat taʼsiriga, issiq bilan taʼsir koʻrsatish esa yuqori harorat taʼsiriga chidamlikni oshiradi. Organizmning sovuqqa chidami oshirilgan bulsada, issiqqa yoki past atmosfera bosimi va boshqalarga chidash bera olmaydi. Chiniqtiruvchi muolajalar toʻxtatilgandan sung chiniqish kuchi pasayadi va, odatda, 1 — 1,5 oydan keyin biror xil fizik omilga chidamlilik yoʻqoladi
Bolalarni chiniqtirish yosh avlodni sogʻlom qilib tarbiyalashga imkon beradigan asosiy profilaktik tadbirdir. Bolalar sof havo yetishmasligiga juda sezuvchan boʻladi. Uzoq muddatgacha yaxshi shimollatilmaydigan xonalarda boʻlgan bolalar lanj, injiq boʻladi. Uyqusi buziladi, ishtahasi boʻlmaydi, boshi ogʻriydi, koʻngli aynib turadi, kamqonlik roʻy beradi. Goʻdak atrof muhitning fizik omillariga asta-sekin moslashadi, chunki uning muhofaza reaksiyalari sust rivojlangan boʻladi. Bolani qayotining birinchi kunlaridan boshlab ehtiyotlik bilan muntazam chiniqtira borish, lekin bunda uning aʼzo va sistemalari funksional jixatdan hali yetilmaganligini yoddan chiqarmaslik kerak.
Gipotrofiya, raxit, qaytalab turadigan yoki xronik kasalliklardan kuchsizlangan bolalar organizmi chidamini oshira-digan muolajalarga ayniqsa muhtoj boʻladi. Sof havo har qanday kasalliklarda samarali taʼsir koʻrsatadi. Nimjon va kasalmand bolalarga, asosan, sust taʼsir etadigan suv muolajalari: hoʻl sochiq bilan artib turish, oyogʻiga suv quyish tavsiya qilinadi. Suv temperaturasi (35—36°) asta-sekin pasaytirib boriladi va bolaning umumiy holati yaxshilanganda sogʻlom bolalar uchun tavsiya etiladigan darajaga yetkaziladi
Cho’milish-chiniqishning eng yaxshi usuli. Havo harorati 24-250 va suv harorati 200 dan past bo’lmasa, cho’milish tavsiya etiladi. Suvda 10-15 minutdan ko’p turmaslik kerak. Cho’milishni yozdan boshlab organizm moslashib olguncha 3-5 minut o’tgach, suvdan chiqilgani ma’qul. Ovqatlangach darhol cho’milish yaramaydi. Ovqatlangandan 1-1,5 soat o’tgach suvga tushish mumkin. Qizib turib suvga tushish yaramaydi.Havo bilan chiniqtirish (havo vannalarini qabul qilish)=- yoqimli hamda xavfsiz chiniqtirish muolajasi hisoblanadi.
Bu chiniqtirish usulida havoning harorati katta ahamiyatga ega.Issiqlik sezish qobiliyatiga qarab havo apparati 3 ga bo’linadi:Issiq(iliq)-bunda havo harorati 20-30%0C bo’ladi.Sovuqroq-bunda havo harorati 14-200C bo’ladi.Sovuq-bunda havo harorati 100C dan past bo’ladi.Havo vannalarini eng yaxshi qabul qilish vaqti bu yozdadir hamda atmosferada havosi toza, musaffo joylardadir. Havo vannalarini asosiy yotgan holatda, o’tirib yoki yurib, harakat qilib qabul qilish mumkin. Sovuqroq yoki sovuq vanna qabul qilayotgan vaqtda albatta jismoniy mashqlarni bajarish lozim. Yomg’ir yog’ayotganda, tumanda yoxud shamol tezligi 3m/s dan oshganda havo vannasini qabul qilish man etiladi.
Havo vannalarini me’yorda qabul qilish ikki xil yo’l bilan amalga oshiriladi, ya’ni havo haroratini sekin pasaytirish bilan hamda havo vannasini harorati bir me’yorda b’olib, muddatini uzaytirish bilan.Havo vannasini birinchi bor qabul qilayotgan talabalarga 20-30min vaqt mobaynida 15-200C haroratda amalga oshiriladi. Keyinchalik bu ko’rsatkichni uzaytirish mumkin.Sovuq vannalarni faqatgina yaxshi chiniqqan odamlargina olsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Sovuq vannalarni qabul qilish muddati 5-10min dan oshmasligi lozim.
Havo vannalaridan tashqari ochiq, toza havoda sayr qilish yoki mashqlarni bajarish ham organizmga ijobiy ta’sirini o’tkazadi.Bolalar kiyimlarini gigiyenik baholashKiyimlar odam organizmini tashqi muhitning noqulay ta’sirlaridan himoya qilib, teri yuzaini mehanik zararlanish va ifloslanishdan saqlaydi.Kiyimlar yordamida tana atrofida tashqi muhit iqlimidan tubdanfarq qiluvchi kiyim osti mikroiqlimi hosil bo’ladi. Uning harorati 28C dan 34Cgacha oraliqda tebranadi, nisbiy namlik 20-24%gacha havoning harakat tezligi judayam sezilarsiz, is gazining miqdori 0,006-0,097% atrofida tebranadi.
Kiyim osti mikroiqllimining hosil bo’lib, kiyimlar organizmining issiq, yo’qotish qobiliyatini pasaytiradi, tana haroratini doimiy birligini saqlash xususiyatini taminlaydi, terining termopegulyatsiya faoliyatini yengillashtiradi, teri qoplami orqali gazlar almashinuv jarayonini taminlaydi.Kiyimning bu xususiyatlari bolalar organizmi uchun keraklidir.
Bularga:--bolalik davrida issiqlikni boshqarish mehanizmito’la shakllanmagan, organizmning isib ketish va sovib ketish salomatlik holatini o’zgarishiga olib kelishi mumkin;--bolalar yuqori harakat faolligi bilan ajralib turadi va bu o’z o’rnida issiqlik sarflash darajasining 2-4 marta oshishiga olib keladi;--bolalar terisi nozik va tez jarohatlanuvchan;--kattalarga nisbatan bolalar terisida teri orqali nafas olish moddalar almashinuvida katta ahamiyat kasb etadi;
Bolalar kiyimi material tuzilishi va fizik-kimyoviy ko’rsatkichlari bo’yicha, organizmning yoshi va anatomo-fiziologik xususiyatlari, faoliyat turi va meteriologik sharoitlarga mos kelishi kerak; bolalarni tez va kiyinib yechinishiga halaqit bermasdan, bolalarning estetik didiga mos kelib, tarbiyalash lozim.Ichki kiyimlar, oqliqlar teri qoplamiga to’g’ridan-to’g’ri yopishuvchi kiyimlar hisoblanib, ular kiyim ostidan almashinuv mahsulotlarini yo’qotishga qaratilishi kerak(gazlar, bug’lar, yog’lar). Ichki kiyimlar yoki oqliqlar erkin va qulay bo’lishi kerak, shuningdek,teri osti bo’shlig’ining shamollatish xususiyatini hosil qilib, meyoriy darajadagi terining nafas olish vazifasini taminlashi lozim.
Yangi tug’ilgan chaqaloqlar va 3 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun ichki kiyimlar toza tabiiy matolardan, ya’ni(ipak, paxta, lyon va viskozalar)dan tayyorlanishi lozim.Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar uchun ichki kiyimlar paxta-siblonli (70%li paxta va 30%li siblon) materialdan tayyorlashga ruxsat beriladi. Bolalar kiyimlarida qalin va qo’pol choklarga, to’mtoqli kamarbop tugunlar bo’lishiga ruxsat berilmaydi(tursik tasmalari orqada turishi kerak). Bolalar uchun yozda iqlim va meteriologik sharoitlarni inobatga olib, bir va ikki qavatli kiyimlar tavsiya etiladi. Birinchi qavat - oq, ikkinchi qavatqiz bolalar uchun ko’ylak, yupqa kofta, o’g’il bolalar uchun - ko’ylak va kalta ishton bo’lishi kerak.
ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT