Organizmda moddalarning tashilishi va ularning turlari

1) Organ va to’qimalar o’rtasida.

2) Transkapillyar.

3) Hujayralararo moddalarning tashilishi.

4) Transelyulyar.

5) Hujayra ichki.

6) Molekulalar orasida.
1) Organlar (to’qimalar) orasida moddalarning tashilishi - moddalar organlar yoki to’qimalar orasida moddalarning tashilishi - moddalar organlar yoki to’qimalar orasida tashiladi, ya’ni taqsimlanadi. Bunday tashish mexanik usulda qon yoki limfa bilan, ya’ni gematogen va limfogen yo’llar bilan amalga oshadi. Vaqt birligi ichida moddaning tashilishi uning qon yoki limfada erishiga va suyuqlikning harakatlanish tezligiga bog’liq. Moddalar erishining pasayishi va yurak faoliyatining kuchsizlanishidan qon oqimining pasayishi yoki boshqa sabablar moddalarning organlar orasida tashilishini kamaytiradi.

2) Transkapillyar tashish. Qon tomirlari va linfatik kapillyarlarda hujayralararo suyuqlikning, to’qima hujayrasi bilan qonning kimyoviy komponentlari o’rtasida almashinuv jarayoni amalga oshadi. kapilyarlarning asosiy vazifasi organ va to’qimalarning hujayralarini zarur moddalar bilan ta’minlash metabolizm mahsulotlaridan tozalashdan iborat. Kapillyarlar orqali oqsilga o’xshash yirik molekulalar ham, molekulasi kichikroq bo’lgan moddalar: suv, tuzlar, organik kislotalar, monosaxaridlar ham o’tadi.

Transkapillyar almashinuv asosida tashishning turli mexanizmlari bo’ladi. Suyuqlikning va u bilan birga erigan moddalarning kapilyar devorlari orqali harakatlanishi qon bilan xujayralararo suyuqlik orasidagi gidrostatik bosim, shuningdek ular orasidagi osmotik bosimning farqi hisobiga yuzaga keladi.

Kapillyar devoridan mexanik tashishdan tashqari moddalar diffuziya, vezikulyar tashish, faol tashish orqali ham o’tadi.

3) Hujayralararo moddalarning tashilishi hujayralararo muhitda sodir bo’ladi. Organizmning bu qismidagi doimiy gidrostatik bosim natijasida moddalarning hujayralararo tashilishi diffuziya yoki elektroforez yo’li bilan amalga oshadi, chunki hujayraning tashqi yuzasi atrofdagi muhitga nisbatan manfiy zaryadlangan.

4) Transellyulyar tashish - moddalarning hujayra membranasi bo’ylab tashilishi. Hujayralar orasida va hujayra ichki muhitida almashinuv jarayonlari uchun juda muhim. Moddalarning tashilishi diffuziya, elektroforez, faol tashish, vezikulyar tashish orqali amalga oshadi.