Organik sintez texnologiyalari

14- Ma'ruza
ORGANIK SINTEZ TEXNOLOGIYALARI
Rejasi:
1. Organik sintez ishlab chiqarishining xomashyolari.
2. Organik sintez jarayonlari haqida tushunchalar.
3. Metil spirtining sintezi.


Organik sintez ishlab chiqarishning xomashyolari
Organik sintez sanoati yil davomida kimyoviy moddalarni ishlab chiqarishni va ularning turlarin oshirib barmoqta. Ularning orasida harxil monomerler va ular asosidagi smolalar, kauchuklar, tolalar, plastmassalar, elimlar, bo'yoqlar va ko'p miqdordagi har xil lak - bo'yash va moylash materiallari, erituvchilar, bet - aktiv moddalar, zaharli ximikatlar, flotoreagentler antifrizlar va antidetanatorlar, portlovchi va dorilik preparatlar, xushbo'y birikmalar v.h.k. ko'rsatish mumkin.
Murakkab organik birikmalarning sintezida moddalar - dastlabki moddalar (xomashyolar), oraliq moddalar (yarimtayor moddalar ) va tayyor moddalarga ajratiladi.
Xomashyolar - organik sintezning asosiy xomashyosi bo'lib hisoblanuvchi, oddiy uglevodorodlar: metan, etilen, propilen, sanamilen, acetilen, benzol, toluol, v.h.k., gaztárizli, suyuq va qattiq turdagi yoqilǵilarnı kimyoviy ishlov berishdan olinadı. Oldingi vaqtlari organik sintezning asosiy xomashyo manbai kokslashning va yarim kokslashnig smolası bo'ldi. O'simlik va hayvonat dunyosinnig ayriluvchi xomashyolar keng qo'llanilgan. Keyingi vaqtlari nimaftting suyuq uglevodorodları, tabiiyiy va jonapay gazlar, o'shanaqa - oq nimaftti ishlov berish gazlari katta ahamiyatga ega bo'ldi. Ayni vaqitda yuqorida aytib o'tilgan xomashyolar onlagan va yuzlab mingta tonnalab chiqarilmaqta
Yarimtayyor moddalar - etilen oksidi, acetal'degid, fenol, nitrobenzol va boshqalar - xomashyolarni dastlabki kimyoviy ishlov berish sababdan olinadi va o'zlar navbatida bittaqansha murakkab organik zotlarni (plastmassalar, tolalar, bo'yashlar, dori - dármaqlar, fiziologiyalıq aktiv zotlar h. t. b.) olish uchun xomashyo xizmatini bajaradi. Xomashyonıng muhayyo unum bilan aloqasin quyidagi sxema turida ko'rsatish va misollarda qarab chiqishimiz mumkin.

Xomashyo

→

Yarimtayyor modda I

→

Yarimtayyor modda II

→

Yarimtayyor modda III

→

Tayyor modda

Nimafteximiyalıq va koks - benzollı sanoatnıng unumi - benzol moylarning, smolalarnıng , kauchukning , kúkirtning va boshqa birikmalarning yaxshi erituvchisi bo'lib xızmat etadi. Chuning jo'rligida u bo'yashlarni, sintetikalıq kauchukti, plastmassalardı, laklarni, insekticidlarni, farmatsevtikalik va dazinfekciyalı preparatlarnı, yoriluvchi zotlarni va hokaza. tayorlash uchun foydalanıluvchı, nitrobenzol, anilin, xlor-benzol, fenol, etilbenzol, izopropilbenzol, malein angidridi, feniletil spirti, monosul'fokislotalar va boshqada kimyoviy unumlar, yarimta unumlarni olish uchun xomashyodir. Etilenning okislanish unumi - etilen oksididan - etanolaminlar, etilenglikol', di- va polietilenglikollar, sirka ol'degidi, dioksan, etilenxlorgid-rin, stirol, etilenciangidrin va ularning asosida - sintetikalıq smolalar, kauchuklar, plastmassalar, laklar, tolalar, yuvuvchi zotlar, qasamifriz va boshqada sanoatlik unumlar olinadi.
Ayni vaqitda organik sintez sanoati quyidagi xomashyolarni foydalanadı: tabiiyiy va jonapay gazlar ; nimafti takroriy haydashda, nimaft mahsulotlarini krekinglashda va pirolizinda olinadigan, gaztárizli va suyuq uglevodorodlar; qattiq porafinli uglevodorodlar va nimaftting zalvorli qoldiqlari ; koks va slanec gazi ; kokslashning smolası, o'shanaqa - oq to'rflık tiyra moylar, slanec va yog'och smolaları. Bizning respublikamız, kimyoviy sintez uchun baholi xomashyo o'laroqchi, nimaftting va tabiiyiy gazning kattakon qo'rina ega. Har xil unumlardi olish uchun nimaftlik xomashyonıng foydalanilishi 1 - rasmda yoritilgan. O'ndan shahar bersa, organik texnalogiyada ko'p miqdordagi organik emas birikmalar tatbiq qilinadi : kislotalar, siltiler, soda, xlor va hokaza ularsiz ko'pchilik jarayonlarni amalga oshirishlikding chorasi yo'qlar. Odatta, xohlagan xomashyo obiyatliktan, mexanikalik omixtalardan, kúkirtli birikmalardan va boshqa omixtalardan oldin - ola tozalanishi va ajıratılıshı tiyis. Bu yol bilan tozalangan xomashyo olinadi, ulardan keyingi ishlav berish yo’llari onav yaki manavi yarimta unumlar va toza zotlar olinadi.

1 - rasm. Nimaftlik xomashyonıng foydalanilishi.

Gaztárizli uglevodorodlarnı ajratib olish uchun - sovutısh bilan qisish (kompressiya), absorbtsiyalik - dasorbciya va adsorbciyalıq - dasorbciya usullaridan foydalanadı. Suyukliklar ko'pincha takroriy haydash va rektifikaciya usullarinidan ajıratıladı. Shuurtta ko'pincha yuqoridagi usullarning ikkitasi yoki ko'plarin kombinaciyalash en joygan. Xomashyolarni ajratishning har xil usullaridan, o'shanaqa - oq ularni ishlov berishning eng yangi usullaridan foydalanib, organik sintezning xomashyosi bo'lib tabuvshı: sintez - gaz (SO va N2); to'yingan olifatikalıq uglevodorodlar (metannan e'tiboran pentanga qadar ); yakka-yolg'iz monoolefinler (S2 va yuqori ) va ularning omixtalari ; diolefinler: sanamadien, izopren va hokaza aromatikalıq uglevodorodlar: benzol, toluol, ksilol kabi muxim birikmalar olinadi.