Organik kimyo

Olinish usullari:

1.Spirtlarni oksidlash. Birlamchi spirtlarni oksidlanganda aldegidlar, ikkilamchi spirtlar oksidlanganda esa ketonlar hosil bo’ladi:

1. 
   Sanoatda aldegid va ketonlar spirtlarni degidrogenlab, spirt bug’ini qizdirilgan katalizator ustidan o’tkazib olinadi:
   

2. 
   Alkinlarning gidratasiyasi (Kucherov reaksiyasi):
   

Fizik xossalari. Aldegid va ketonlarning quyi vakillari suvda yaxshi eriydi va o’ziga xos yoqimsiz hidga ega bo’ladi. Yuqori molekulali aldegidlar hush bo’y gul hidiga ega.

Kimyoviy xossalari. Aldegid va ketonlarning reaksiyaga kirishish qobiliyati kuchli bo’lib, ular uchun birikish, kondensatlanish, polimerizasiya va oksidlanish reaksiyalari xarakterlidir.

Birikish reaksiyalari - karbonil gruppasidagi kislorod hisobiga birikish 1.Aldegid va ketonlar Ni katalizatori ishtirokida vodorodni biriktirib olishi mumkin. Bunda aldegidlardan birlamchi, ketonlardan ikkilamchi spirtlar hosil bo’ladi (qarang: spirtlarni olish).

2. Aldegid va ketonlar sianid kislotani biriktirib oksinitrilga (siangidringa) aylanadilar:

Oksinitrillardan oksikislota va ɑ - aminokislotalar sintez qilinadi.

3.Aldegidlar kislota yoki asos katalizatorlari ishtirokida spirtlar bilan birikib, yarim va to’la asetallarni hosil qiladilar:

3. 
   A
   ldegid va ketonlar gidroksilamin NH₂OH bilan oksimlar hosil qiladilar.
   

2. Aldegid va ketonlarga gidrazin NH₂ - NH₂ ta`sir ettirilsa, gidrazonlar hosil bo’ladi:

3.Aldegid va ketonlardagi karbonil gruppa bilan bevosita bog’langan ɑ -ugleroddagi vodorod atomlari juda aktiv bo’lib, ular galogenlar bilan osongina o’rin almashinishi mumkin. Masalan:

a-xlor sirka aldegid

4. Aldegid va ketonlarning oksidlanishi. Aldegidlarning kumush gidrooksidining ammiakli eritmasi bilan oksidlanishi "kumush ko’zgu" reaksiyasi deyiladi. Bu reksiyadan aldegidlarning sifat analizida keng foydalaniladi.

R –CH=O + 2[Ag(NH₃)₂]OH RCOOH + 2Ag↓ + 4NH₃ + H₂O

Ketonlar faqat ishqoriy va kislotali muhitda KMnO₄ yoki K₂CrO₇ kabi kuchli oksidlovchi ta`siridagina oksidlanadilar. Oksidlanish jarayonida molekulalar parchalanib ketadi. Masalan, etilbutilketon oksidlanganda 4 ta kislota hosil bo’ladi:

CH₃-COOH; CH₃-CH₂-COOH; CH₃-CH₂-CH₂-COOH; CH₃-CH₂-CH₂-CH₂-COOH

sirka kislotasi, propion kislotasi , moy kislotasi , valerian kislotasi