Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

uchlamchi > ikkilamchi > birlamchi
qatorida kamayib boradi. 
Bu degidratlanishda nazorat omili, karboniy ionini hosil bo’lishi bilan bog’liq; ya`ni bir 
spirt ikkinchisiga nisbatan oson degidratlanishi karboniy ionining oson hosil bo’lishi bilan 
bog’liq.

---

70 
Karboniy ionlari nafaqat spirtlardan va nafaqat eliminirlanish reaksiyalarida hosil bo’ladi. 
Olingan ma`lumotlar barcha holatlarda ham, karboniy ionlarining oson hosil bo’lish qatorni 
quyidagicha o’zgarishini ko’rsatadi: 
uchlamchi > ikkilamchi>birlamchi>CH
3
+
. 
Karboniy ionlarining oson hosil bo’lish tartibi ularning barqarorlik tartibi bilan mos 
keladi: karboniy ioni qanchalik barqaror bo’lsa, u shunchalik oson hosil bo’ladi.
Aslida ham karboniy ionining barqarorligi uning oson hosil bo’lishi bilan bog’liqmi? Bu 
savolga javob berish uchun karboniy ioni hosil bo’luvchi jarayonni va o’tish holati tabiatini 
ko’rib chiqamiz. Spirtlarni degidratlashda karboniy ioni protonlashgan spirtdan 
R–OH
2
+
suv 
molekulasining ajralishi, uglerod - kislorod bog’ning uzilishi natijasida hosil bo’ladi. Dastlabki 
spirtdagi musbat zaryad asosan kislorodda, oxirgi mahsulotda esa uglerodda bo’ladi. O’tish 
holatida 
C – O
bog’ qisman bo’lsada uzilgan bo’lishi, kislorod ugleroddan o’ziga elektron juftini 
tortgan bo’lishi kerak. Avval kislorod atomida saqlangan musbat zaryad, o’tish holatida kislorod 
va uglerod orasida taqsimlangan. Uglerod endi karboniy ionida bo’lgani kabi qisman musbat 
zaryadga ega:
Elektron uzatuvchi guruhlar uglerod atomidagi qisman musbat zaryadni so’ndirishga 
intiladi va shu bilan o’tish holatini barqarorlashtiradi. O’tish holatining barqarorligi E
faol 
ni 
susaytiradi va buning ta`sirida reaksiyani tezlashtiradi. 
Molekula tuzilishi va reaksiya tezligi:
o’tish holatining barqarorligi karboniy ioni barqarorligi bilan parallel o’zgaradi; ko’proq 
barqaror karboniy ioni tezroq hosil bo’ladi. 
Karboniy ionini barqarorlashtiruvchi omil – elektronlarni uzatish, o’tish holatini ham 
barqarorlashtiradi; barqaror karboniy ioni tezroq hosil bo’ladi.