Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

2 
Cr
2
O
3
+ ZnO, 350 – 400
o
C, 210 atm 
CH
3
OH
 
metil spirti 
CH
3
CH
2
CH = CH
2
+ H
2
SO
4 
CH
3
CH
2
CH – CH
3
OSO
3
H 
CH
3
CH
2
CH – CH
3
OH 
H
2
O 
ikkilamchi-butil spirti 
(ikkilamchi) 
CH
3
C = CH
2
+ H
2
SO
4 
CH
3 
CH
3
C – CH
3 
CH
3 
OSO
3
H 
H
2
O 
CH
3
C – CH
3 
CH
3 
OH 
uchlamchi-butil spirti 
(uchlamchi) 
CH
3
CH = CH
2
+ H
2
SO
4 
CH
3
 – CH – CH
3
H
2
O 
OSO
3
H 
CH
3
 – CH – CH
3
 
OH 
izopropil spirti 
(ikkilamchi) 

---

238 
Okso-sintez.
Alkenlarga uglerod oksidi va vodorodning (gidroformillash) katalizator 
ishtirokida birikishidan aldegidlar hosil bo’lib, ular o’z navbatida qaytarilishidan spirtlar olinadi. 
Bu AQSh da kashf qilingan 
okso-sintez
jarayoni hisoblanib, dastlab Germaniyada sanoat 
miqyosida foydalanilgan. 
Yog’ kislota efirlarini qaytarish. 
Uglerod atomlar soni juft bo’lgan, to’g’ri zanjirli 
birlamchi spirtlarning katta miqdori, sof holda yog’ kislota efirlarini katalitik qaytarib olinadi. 
Bu jarayon ham kelgusi mavzularda batafsil ko’rib chiqiladi. 
Alfol - jarayon.
Tarmoqlanmagan zanjirli, juft uglerod atomi saqlovchi (C
6 
– C
20
) 
birlamchi spirtlar etilenni polimerlanishida foydalaniluvchi usul orqali, sigler-Natt katalizatorlari 
ishtirokida aralashmalar holida olinadi va bu jarayon 
alfol jarayon
deyiladi: 
Dastlab hosil bo’luvchi metallalkil havo yordamida oksidlanib, so’ng kislota ishtirokida 
gidrolizlanadi va spirt hosil bo’ladi. 
Agar metallalkil etilen va katalizator ishtirokida qizdirilsa, to’g’ri zanjirli 1-alkenlar hosil 
bo’ladi. 
 
Etil spirti.
Etil spirti, etanol insoniyat foydalanuvchi qadimiy organik birikmalardan biri 
bo’lib, muhim ahamiyatga ega. 
Etil spirti lok-bo’yoq, parfyumeriya sanoatida organik sintezda, laboratoriyada erituvchi 
sifatida keng ishlatiladi. Bundan tashqari etil spirti ko’plab mahsulotlar sintezi uchun dastlabki 
xom ashyo hisoblanadi (buni spirtlarni reaksiyalarini o’rganish orqali bilib olamiz). 
Etil spirti qo’llanilishi maqsadiga qarab turli mahsulotlardan – etilendan gidratatsiya 
orqali, shakarning fermentativ gidrolizi orqali, neftdan va turli boshoqli ekinlardan olinadi. 
Etil spirti – spirtli ichimliklar ishlab chiqarishda ham foydalaniladi. Bu maqsadlarda spirt 
turli o’simliklardan ajratib olingan shakarni fermentativ gidrolizi orqali olinadi. Ichimliklarning 
xususiyati xom ashyoning tabiati (bug’doy yoki arpa, uzum yoki qulupnay, malina, kaktus yoki 
momoqaymoqdan), gidroliz jarayonini amalga oshirish sharoiti, gidroliz mahsulotlarini ajratish 
usuli bilan bog’liq. 
Tibbiyot nuqtai nazaridan etil spirti narkotik moddalar qatoriga kiritilgan; boshqa 
spirtlarga nisbatan kam zaharli. 
Etil spirtining turli spirtli ichimliklar sifatida istemol qilinishi bilan birga, sanoat 
miqyosida katta masshtablarda foydalanilishi, muhim bir muammo yechimini topishni taqazo 
etadi: sanoatda qo’llaniluvchi spirt istemol uchun yaroqsiz bo’lishi kerak. Bu muammo spirtga 
denaturat 
– yoqimsiz ta’m beruvchi yoki uni zaharli qiluvchi moddalar qo’shish orqali hal