Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

M(CH
2
CH
2
)
n
CH
2
CH
3 
CH
2
 = CH
2
, Ni 
qizdirish 
CH
2
 = CH(CH
2
CH
2
)
n-1
CH
2
CH
3 
alfen (alfa-alken) 
M(CH
2
CH
2
)
n
CH
2
CH
3 
havo 
30 - 95
o
S 
MO(CH
2
CH
2
)
n
CH
2
CH
3 
H
2
O, H
2
SO
4 
40
o
S 
HO(CH
2
CH
2
)
n
CH
2
CH
3 
alfollar 
CH
3
 – C – CH
2
 – C = CH
2

CH
3 
CH
3 
CH
3 
CH
3
 – C – CH = C – CH
3

CH
3 
CH
3 
CH
3 
CO, H
2
, [Co(CO)
4
]
2 
125
o
S, 210 atm 
CH
3
 – C – CH
2
 – CH – CH
2
CHO
CH
3
CH
3
CH
3 
H
2
, Ni
 
CH
3
 – C – CH
2
 – CH – CH
2
CH
2
OH 
CH
3
CH
3
CH
3 

---

239 
etiladi. Bunday denaturatlarning yuzga yaqin turi bo’lib, bulardan metil spirti va aviatsiya 
benzini qo’shish keng foydalaniladi. 
95 % - spirt: azeotron aralashma
.
Ichimlik spirtidan tashqari barcha etil spirti 95 % li 
suvli eritma holida ishlatiladi va 95 % spirt deyiladi. Sof (absolyut) spirt olish mumkin, ammo 
bunday spirt qimmat va zarur holatlarda ishlatiladi. 
Nima uchun aynan 95 % li? Etil spirti dastlab suvli aralashma holida olinadi; so’ngra bu 
aralashma fraktsion xaydash orqali ajratiladi. Barcha xaydash usullarida bo’lgani kabi avval 
yengil uchuvchan, past qaynay xaroratiga ega bo’lgan modda haydaladi. Etil spirti va suv 
aralashmasida etil spirtining qaynash xarorati t
qay. 
78,3°S, suvniki esa 100°S, 95 % spirt va 5% 
suv aralashmasiniki esa 78,15°S. Effektiv rektifikatsion kolonnalardan foydalanilganda avval 
95% li spirt, so’ngra spirtning kontsentratsiyasi past bo’lgan oraliq fraktsiya va undan so’ng suv 
xaydaladi. Demak, 95% etil spirtini yanada kontsentrlash rektifikatsion kolonnaning effektivligi 
bilan bog’liq emas. 
Malumki, aralashmani xaydash orqali ajratish, bug’ tarkibi suyuqlik tarkibidan farq 
qilishi bilan bog’liq; bug’ yengil uchuvchan komponentlarga boy. 95 % spirt xaydash orqali 
aloxida komponentlarga ajratilishi mumkin emas, chunki bug’ ham suyuqlik ham bir xil tarkibga 
ega; xaydash vaqtida 95 % spirt individual bitta modda kabi xususiyat namoyon qiladi. 
Bir xil tarkibli bug’lar hosil qiluvchi o’ziga xos xususiyatga ega bo’lgan suyuq 
aralashmalar 
azeotroplar
yoki 
doimiy qaynovchi aralashmalar
deyiladi. 95 % li spirt ikki 
komponentdan iborat bo’lgani uchun 
binar azeotrop
deyiladi. 
95 % li etil spirtiniki kabi, ko’pchilik azeotrop aralashmalarning qaynash xarorati, 
tarkibiga kiruvchi komponentlarning qaynash xaroratidan past. Bunday azeotroplar qaynash 
xarorati 
minimum bo’lgan aralashmalar
deyiladi: qaynash xarorati tashkil etuvchi 
komponentlarining qaynash xaroratlaridan yuqori bo’lgan azeotroplar 
maksimum qaynash 
xaroratiga 
ega aralashmalar deyiladi.
Absolyut spirt.
Agar 95 % li spirtni xaydash usulida yanada kontsentrlash imkoniyati 
bo’lmas, 
absolyut spirt 
deb ataluvchi 100 % etil spirtini qanday olish mumkin? Bunday spirtni, 
boshqa uch komponentli azotrop hosil qilish orqali olish mumkin. 75 % suv, 18,5 % etil spirti va 
74 % benzoldan iborat aralashma – 64,9
o
S da qaynaydigan (minimum qaynash xaroratiga ega 
bo’lgan) azeotrop hosil qiladi. 
Misol uchun 150 gramm 95 % etil spirti (141,5 gramm spirt va 7,5 gramm H
2
O) va 74 
gramm benzoldan iborat aralashmani ajratishni kuzataylik. Dastlab uch komponentli azeotrop 
xaydaladi: bu azeotropning 100 grammi 7,5 gramm suv, 18,5 gramm spirt va 84 gramm benzol 
saqlaydi. Tajribalar orqali, dastlab bunday aralashmadagi barcha suv va benzol haydalishini, 
spirt esa qisman haydalib, 124 gramm sof suvsiz spirt hosil bo’lishini ko’rishimiz mumkin. 
Odatda benzol ortiqcha miqdor olinib, uch komponentli aralashmani haydashdan so’ng binar 
azeotrop (t
qay. 
68,3°S) holida haydaladi va bu bilan yanada toza spirt olish imkoniyatiga ega 
bo’linadi. 
Ba’zi hollarda absolyut spirt tarkibidan suvning xatto izlarini yo’qotish talab etiladi. 
Bunga spirtni magniy metalli bilan qayta ishlash orqali erishi mumkin; bunda suv erimaydigan 
Mg(OH)
2
ga o’tadi va so’ng spirt xaydab olinadi.