Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

этилен
этилсульфат
СН
3
CH = CH
2
CH
3
– CH – CH
3
98%-H
2
SO
4
H
2
O
t
0
C
CH
3
– CH
2
OH
этил спирти
80%-H
2
SO
4
OSO
3
H
H
2
O
t
0
C
CH
3
– CH – CH
3
OSO
3
H
изопропилсульфат
изопропил спирти
пропилен
СН
3
C = CH
2
CH
3
– C – CH
3
63%-H
2
SO
4
OSO
3
H
H
2
O
t
0
C
CH
3
– C – CH
3
OH
учламчи
-
бутил сульфат
учламчи
-
бутил спирти
изобутилен
СН
3
СН
3
СН
3
Agar alkenlarni neftni krekinglash vaqtida katta miqdorda hosil bo’lishini e`tiborga olsak, 
bu usulda spirtlar olish keng istiqbollar ochadi. Sulfat kislotaning birikishi Markovnikov 
qoidasiga muvofiq boradi va shuning uchun ba`zi spirtlarni olib bo’lmaydi. Masalan: 
propilendan izopropil spirtini olish oson, lekin n-propil spirti olib bo’lmaydi.
Alkenlarni sovuq konsentrlangan sulfat kislotada eruvchanlik xususiyatidan (alkilsulfatlar 
hosil bo’lishidan), boshqa birikmalardan tozalashda foydalaniladi. Masalan, alkilgalogenidlar 
sulfat kislotada erimaganligi tufayli alkan qoldiqlaridan sulfat kislota bilan qayta ishlash orqali 
tozalanishi mumkin. Gazsimon alkan sulfat kislota solingan bir necha sig’imlardan o’tkaziladi, 
suyuq alkanlar esa sulfat kislota ishtirokida ajratgich varonkada chayqatilib ajartiladi.
Suvning birikishi. Gidratasiya.
Suv reaksion qobiliyati yuqori bo’lgan alkenlarga 
kislotalar ishtirokida spirtlar hosil qilib birikadi 
Avvalgi mavzuda ko’rganimizdek, bunday birikish Markovnikov qoidasiga muvofiq 
amalga oshgani uchun mos spirtlar hosil bo’ladi; albatta bir bosqichli gidratasiya usuli spirtlar 
olish uchun oddiy va arzon usul hisoblanadi. Gidratasiya usuli sanoatda past spirtlar olish uchun 
keng ishlatiladi.

---

85 
Reaktsiya mexanizmi
Alkenlardagi elektronlar jufti proton bilan ajralib, barqaror bo’lgan uchshlamchi 
karbokation hosil qiladi. 
Karbokation suv molekulasi bilan protonlashgan spirt hosil qilib ta’sirlashadi. 
Protonning suv molekulasiga uzatilishi bilan kislota xususiyatlari tiklanadi. 
Elektrofil birikish mexanizmi. 
Alkenlarning keyingi kimyoviy o’zgarishlarini 
ko’rishdan avval, ma`lum reaksiyalar mexanizmini kuzatamiz. Dastlab vodorod ioni hosil qilib 
ta`sirlashuvchi reagentlarni birikishini ko’rib chiqsak; galogen vodorod, sulfat kislota, suv. 
Umumiy deb qabul qilingan mexanizmni ba`zi misollar yordamida kuzatamiz. Spirtlarni 
gidratasiyasi kabi birikish reaksiyasi karboniy ioni hosil bo’lish bosqichi orqali o’tadi. Bu ikki 
reaksiyalar orasidagi o’xshashliklar, ikki reaksiya ham o’tish holati bosqichi bir xil ekanligi bilan 
tasdiqlanadi. 
HZ 
reagentning birikishi ikki bosqichda borishi taxmin qilinadi.