Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

– C = C – + H –
Н
– C – C –
H H

Н
= – 30
ккал
(

-
боғ
= 60)
(104)
(2 
х
97)
 
1 mol to’yinmagan birikmani gidrirlashda ajraluvchi issiqlik miqdori 
gidrirlash issiqligi
deyiladi (bu oddiy reaksiya, faqatgina 

H
manfiy ishorasiz). Deyarli barcha alkenlarni gidrirlash 
issiqligi teng va har bir qo’shbog’ uchun 30 kkal (125,60

10
3
Dj) ni tashkil etadi (9-jadval). 
9-jadval 
Alkenlarni gidrirlash issiqligi 
Alken 
Gidrirlash issiqligi 
Alken 
Gidrirlash issiqligi 

---

79 
kkal/mol (4,187

10
3 
Dj/mol) 
kkal/mol (4,187

10
3 
Dj/mol) 
Etilen 
32,8 
Izobutilen 
28,4 
Propilen 
30,1 
sis-Buten-2
28,6 
Buten -1 
30,3 
trans-Buten-2
27,6 
Penten-1 
30,1 
2-Metilbuten-1
28,5 
Gepten-1 
30,1 
2,3-Dimetilbuten-1
28,0 
3-Metilbuten-1 
30,3 
2-Metilbuten-2
26,9 
3,3-Dimetilbuten-1 
30,3 
2,3-Dimetilbuten-2
26,6 
4,4-Dimetilpenten-1 
29,5 
 
Gidrirlash – ekzotermik reaksiya hisoblanadi,lekin katalizatorsiz, xattoki yuqori 
haroratlarda ham juda sekin boradi. Shuning uchun katalizatorsiz reaksiya katta faollanish 
energiyasini talab etadi. Katalizator faollanish energiyasini pasaytiradi va reaksiya xona 
haroratida ham tez boradi. Katalizator, reaksiyaning umumiy energiyasiga ta`sir etmasada, 
dastlabki va oxirgi moddalar orasidagi energetik to’siqni susaytirish uchun xizmat qiladi. 
Katalizator Ye
faol
nisusaytirib, reaksiyani boshqa yo’l bilan boshqa mexanizmda borishini 
ta`minlaydi. Ayni holatda reagentlar maydalangan metallning yirik yuzasida adsorbsiyalanadi; 
reaksiya metall yuzasida amalga oshadi. 
Adsorbsiyalangan molekulaning reaksiyasi oddiy molekulaning reaksiyasidan katta farq 
qiladi; katalizator yuzasida dastlabki alkendagi

-
bog’ning uzilishi, so’ngra vodorod bilan 
reaksiyasi taxmin qilinadi. 
Energetik to’siqning susayishi qaytar reaksiyaning Ye
faol
niham susaytiradi va shu orqali 
degidrirlash tezligini oshiradi. Shuning uchun platina, palladiy va nikel` mos sharoitlarda 
degidrirlash katalizatorlari bo’lib xizmat qiladi. Ma`lumki, katalizatorlar faqatgina reaksiyani 
tezlashtiradi, lekin muvozanatni siljitmaydi; gidrirlash reaksiyasi orqali buni yaqqol ko’rish 
mumkin – ikkala reaksiyalarining to’g’ri va qaytar reaksiyalarning tezligi ortadi. 
Boshqa reagentlarning qo’shbog’ bo’yicha birikishi ham, gidrirlash kabi ekzotermik 
reaksiya hisoblanadi. 
Y – X
va 

-
bog’larning uzilishidagi yutilgan energiya deyarli doimo 
C – Y 
va 
C – X 
bog’larning hosil bo’lishidagi ajralgan energiyadan kichik.