Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

– C = C – + XY 
– C – C –
X Y
БИРИКИШ
Ikki molekulaning bitta yangi molekula hosil qilishi bilan boradigan reaksiyalar 
birikish 
reaksiyalari
deyiladi. 

---

75 
Qanday reagentlar uglerod – uglerod qo’shbog’ bo’ylab birikishi mumkin? Ma`lumki, 

-
elektronlar buluti atomlar joylashgan tekislikning osti va ustidan o’rin egallaydi. 

-
Elektronlar 
uglerod yadrolarining bog’lanishida kam ishtirok etadi. Buning natijasida ular uglerod yadrolari 
bilan kam ta`sirda bo’ladi. Bu elektronlar yetishmaydigan reagentlar xujumi uchun nishon 
hisoblanadi. Ko’pchilik reaksiyalarda uglerod – uglerod qo’shbog’ elektronlar donori hisoblanib 
asos xususiyatini namoyon qiladi. Qo’shbog’ elektronlari kam bo’lgan birikmalar bilan hamda 
kislotalar bilan ta`sirlashadi. Elektron jufti bo’lmagan bunday reagentlar 
elektrofil agentlar
(
grekchadan elektronlarni sevuvchi
) deyiladi. Alkenlar uchun xos reaksiyalar elektrofil birikish 
reaksiyalari hisoblanadi. 
Alkenlar shuningdek, erkin radikal birikish 
reaksiyalariga kirishishi mumkin. Ko’pchilik alkenlar 
nafaqat uglerod – uglerod qo’shbog’, balki alkan qoldig’i 
hisoblanuvchi alkil guruhlari saqlaydi. Birikish 
reaksiyalaridan tashqari alkenlar, alkanlar uchun xos 
bo’lgan erkin radikal o’rin olish reaksiyalariga kirishishi 
mumkin. 
Alkenlar uchun muhim birikish va o’rin olish reaksiyalarining ba`zilari bilan quyida 
batafsil tanishib chiqamiz. 
Ma`lumki, bir reagent kislota sifatida birikishi yoki erkin radikal sifatida ta`sirlashishi 
mumkin; bunda har hil mahsulotlar hosil bo’ladi. Reaksiya sharoitini o’zgartirib reagentlarni 
elektrofil birikish yoki erkin radikal ta`sirlashuvini ta`minlash mumkin.Qo’shbog’ saqlovchi 
uglerod atomlari bilan bog’langan alkil guruhlari uning xususiyatiga sezilarli ta`sir 
ko’rsatganidek, qo’shbog’ ham alkil guruhlariga o’z ta`sirini ko’rsatadi.