Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

Nomi 
Formulasi 
Suyuqlanish 
tenperaturasi t 

C 
Qaynash 
temperaturasi t 

C 
Zichligi 
20
4
d
 
Metilamin 
CH
3 
– NH
2
 
-92 
-7 
— 
Etilamin 
C
2
H
5 
– NH
2
 
-83 
+17 
0.706 
n-propilamin 
C
3
H
7 
– NH
2
 
-81 
+48 
0.741 
n-butilamin 
C
4
H
9 
– NH
2
 
-51 
+78 
0.764 
n-dodetsilamin 
C
12
H
25 
– NH
2
 
+28 
+249 
— 
Kimyoviy xossalari. 
Aminlar suvdan protonni qanchalik oson ajratib olsa, ular shunchalik 
kuchli asos hisoblanadi.
R – NH
2 
+ H
2
O
R – NH
3
+ OH
+
–
Ammiakning vodorod atomlari alkil gruppalariga almashinganda, azotning asoslik xossasi 
kuchayadi. Chunki elektrodonorlik xususiyatiga ega bo’lgan alkil gruppa azot atomidagi elektron 
zichligini oshiradi. Gaz fazada aminlarning asos xossalari:
NH
3
 < CH
3 
– NH
2 
< (CH
3
)
2
NH
 
< (CH
3
)
3
N
 
tartibda oshib boradi. Bunga sabab azot atomidagi elektrodonor gruppalar sonining ortib borishidir.
Aminlar ammiakning hosilalari bo’lgani sababli ularda ammiakning kimyoviy xossalari 
takrorlanadi. Ularning suvli eritmasi 
lakmus
qog’ozini 
ko’k (zangori) 
rangga bo’yaydi, 
fenolftalein
eritmasini esa 
to’q pushti 
rangga bo’yaydi.

---

360
Aminlarning asos xossalari. 
Aminlar ham ammiak kabi 
asos
xususiyatiga ega, ammo ularning 
asos xossalari ammiaknikidan birmuncha kuchli. Buni elektrolitik dissotsilanish konstantasidan bilsa 
ham bo’ladi: 
ammiak
NH
3 
1.79
.
10
–5
;
 metilamin
CH
3
NH
2
4.38
.
10
–4
; 
dimetilamin
(CH
3
)
2
NH 5.20
.
10
–4
; 
trimetilamin
(CH
3
)
3
N 5.45
.
10
–4
.
Nima uchun aminlar ammiakka qaraganda kuchli asos bo’ladi? Aminlar o’z molekulasida 
uglevodorod radikallari bo’lishi bilan farq qilar ekan, demak, bu hol uglevodorod radikallarining azot 
atomiga ta’siri natijasidir. Uglevodorod radikali kovalent bog’lanishdagi elektronlarni o’zidan 
uzoqlashtirishi ma’lum. 
Uglevodorod radikali ta’sirida aminlardagi 
C – N
bog’lanishidagi elektronlar buluti azotga bir oz 
siljigan bo’ladi. Natijada azot atrofida elektronlar zichligi ortadi va u molekulada vodorod ionlarini 
mahkam tortadi, shuning uchun suvning gidroksil ionlari ancha bo’shab qoladi va birikmalarning 
ishqoriy xossalari kuchayadi. Aminlar eritmasining ishqoriy reaksiyasi ular suvda eriganda gidroksil 
ionlarining yuqori konsentratsiya hosil qilishi bilan izohlanadi va ammiakning suvdagi eritmasini 
eslatadi. Aminobirikmalarning asoslik xossasi azot atomidagi juftlashmagan elektronlarning protonni 
biriktirib olish qobiliyati tufayli namoyon bo’ladi: