Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

2
H
5
+ D
2
O
O CH
3
H
OD 
–
C
6
H
5
– C – C – C
2
H
5
O CH
3
D
optik faol
optik faol emas
deyteriy bilan nishonlangan
 
Bundan tashqari protiyni deyteriyga almashinishi tezligi ratsematlanish tezligiga teng: 
C
6
H
5
– C – C – C
2
H
5
O CH
3
H
OD 
–
C
2
H
5
CH
3
optik faol
karbanion
–
–
C C 
C C 
–
–
C
C
6
6
H
H
5
5
O
–
–
D
2
O
C
6
H
5
– C – C – C
2
H
5
O CH
3
D
optik faol emas
deyteriy bilan nishonlangan
Shunday qilib, α-vodorod atomining ajralishini isbotlovchi qator omillarni ko’rdik. 
Karbanion vodorod ionini qayta biriktirib olishida, birinchidan xoxlagan tomonidan 
xujum qilishi mumkin va ikkinchidan bu vodorod ioni deyteriy ioni bo’lishi, oraliq mahsulot 
karboniy anioni hosil bo’lishini to’la isbotlaydi. 
Karbanionlarni stereokimyosi.
Shu o’rinda reaktsion qobiliyati yuqori karbanionlarning 
stereokimyosi bilan tanishib chiqsak. Bunda karbanionning tekis tuzilishiga ega ekanligiga 
isbotlar topishga xarakat qilamiz
36
. 
Dastlab tutash bo’lmagan karbanion, masalan oddiy alkilanionning :R- stereokimyosini 
ko’rib o’tsak. Ularda tutashishning yo’qligi ularni yanada beqarorlashtiradi va mavjudlik vaqtini 
qisqartiradi. Ular xususiyatlari aminlarning xususiyatlari bilan quyidagi o’xshashliklarda 
taqqoslanadi (ular izoelektronlardir – bir xil valent elektronlariga ega). 
R:C:
–
..
..
R
′
R
′′
R:N: 
..
..
R
′
R
′′
karbanion
amin
36
T.W. Graham Solomons, Craig B. Fryhle, Scott A. Snyder. Organic chemistry. University of South Florida, Pacific 
Lutheran University, Columbia University. 2014. – S. 233 

---

312 
Uglerod atomi sp
3
-gibridlangan holatda bo’ladi, shuning uchun molekulani piramidal 
(agar faqat atom yadrolari kuzatilsa) yoki tetraedrik (agar umumlashmagan elektron jufti 
e’tiborga olinsa) shaklda ko’rish mumkin. Bu karbanionlar amin kabi inversiyaga (bir piramidal 
konfiguratsiyasidan boshqasiga o’tish) uchraydi deb taxmin qilaylik va shuning uchun ular tez 
yoki sekin o’z konfiguratsiyasini yo’qotish kerak.