|
Mavzuning davriy chegarasi
.Kurs ishi mavzusi Angilya davalatiga tegeishli
bo’lgani uchun mavzuning davriy chegarasi XVII asr o’rtalaridan XVIII asr
oxirlarigacha bo’lgan davirlarni o’z ichiga qamrab oladi.
Kurs ishining maqsadi
. Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi Angilyaning tashkil
topishi va uning ichki , tashqi siyosati va unda bolgan ko’lab urushlarni ilmiy taxlil
qilish va umumlashtirish.
Kurs ishining metodlari
. Mazkur tadqiqod ishi bir qator umumiy va xususiy ilmiy
metodlardan foydalanildi .qiyosiy taxlil , kontet tahlil va umumlashtirish shular
jumlasidandir.
Kurs ishining tuzilishi
.Kurs ishi kirish , ikkita bob, to’rtta paragirif , xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro’yhatidan iborat.
5
I bob ХVII asrning ikkinchi yarmida Angliyaning iqtisodiy rivojlanishi.
1.1
Angliya tiklanish davrida: siyosiy jarayonlar.
Angliya ХVII asrning o'rtalariga kelib agrar malakat edi. Aholining ko'pchiligi
qishloqlarda yashar va qishloq xo'jaligi bilan shug'ullanardi. Iqtisodiyotda o'rta asr
tartiblari saqlanib qolingan bo'lsa ham, ular anchagina emirilgan edi. Angliyada
keng ko'lamli tus olgan g'ov tutish jarayonlari iqtisodiyotda o'rta asrlardan qolgan
munosabatlar tizimining sindirilishiga olib bordi. Dvoryanlar tabaqasida ham
o'zgarishlar ro'y berdi. Ko'plab dvoryanlar savdo, tijorat, sanoat kabi sohalarga
sarmoyalarini kiritdilar. Shu bilan bir paytda, savdogarlar, manufakturachilar,
davlat xizmatchilari va boshqa fuqarolar er sotib olishga va dvoryanlik darajasiga
ega bo'lishga intildilar. Shunday qilib yangi dvoryanlar qatlami o'sib bordi va
kuchaydi. Sex tizimining emirilishi va manufakturalarning keng tarqalishi ХВИИ
asrning birinchi o'ttiz yilligida ingliz sanoatining barcha tarmoqlarining o'sishiga
olib keldi. Bunday o'sish ayniqsa movut ishlab chiqarish va tog'-kon sanoatlarida
ko'zga tashlandi. Ishlab chiqarishning o'sishi savdo sohasiga ijobiy ta'sir ko'rsatdi.
Ichki iqtisodiy aloqalarning kengayishi mamlakat ichki bozorining sig'imini oshirdi.
Tashqi savdo undan ham muvaffaqiyatli rivojlandi va ulkan daromadlar keltirar
edi. Tayyor sanoat mollarini eksport qiluvchi mamlakat sifatida Angliyaning
mavqei o'sdi. Yirik savdo kompaniyalari vujudga keldi: Ost-Indiya kompaniyasi
(1600 y.), London-Virginiya va Plimut -Virginiya kompaniyalari (1606 y.),
“savdogarlar-avantYuristlarning yangi kompaniyasi” (1614 y.). Angliya turli
yo'nalishlarda
-
Irlandiya, Hindiston,
Amerika,
Afrika-mustamlakachilik
ekspansiyasini olib bordi
1
. ХVII asrning 60-yillariga kelib Angliya absolyutik davlat
edi. Parlament tabaqaviy tizimga ega edi. Manufakturachilar, savdogarlar, yangi
dvoryanlar siyosatda ularning manfaatlari inobatga olishni talab qila boshladilar.
Lekin absolYutizmning ko'plab cheklashlar bilan olib borgan siyosati bu
1
Бугашев С.И. Уильям Питт Старший: политическая биография. – СПб., 1998.
6
doiralarning tadbirkorlikiga to'sqinlik qilar edi. AbsolYutizmga qarshi kayfiyatlar
parlamentda-uning quyi palatasida kuchayib bordi. Aynan jamoalar palatasida
(yoki umum palata) iqtisodiy Yuksalgan djentri (yangi dvoryanlar) o'z manfaatlarini
mujassam etardi. Lordlar palatasi umuman absolYutizm tayanchi edi. Ijtimoiy-
iqtisodiy va siyosiy siljishlar puritanizmning keng tarqalishi bilan bir paytda bo'lib
o'tardi. Puritanizm davlat anglikan cherkoviga qarshi chiqar edi. Iqtisodiyotning
barcha sohalardagi o'sishi Evropa davlatlari qatorida Angliyaning mavqeini
Yuksaltirdi. Angliya Gollandiya, Fransiya, Ispaniya kabi kuchli davlatga aylana
boshladi. Lekin iqtisodiyotdagi yangicha munosabatlarning o'sishiga asosiy to'siq-
absolYutizm edi. Ijtimoiy, siyosiy va diniy ziddiyatlar to'planib bordi va inqilobiy
portlashni muqarrar qilib qo'ydi. Parlamentdagi muxolifat tadbirkorlik erkinligini
ochiq talab qila boshladi. Quyi palata butun mamlakat miqyosidagi muxolifat
kuchlarning markaziga aylandi. AbsolYutizm namoyondalari StYuartlar sulalasidan
bo'lmish Yakov I (1603-1625) va Karl I (1625-1649) o'z ichki va tashqi siyosatini
djentri va savdo-sanoat doiralarning manfaatlariga zid olib borardilar. Asosiy
ziddiyatlar uch yo'nalish bo'yicha mujassamlandi: diniy, moliyaviy va tashqi
siyosiy. Moliyaviy sohada ko'plab soliqlar va to'lovlarning kiritilishi, diniy va tashqi
siyosiy sohalarda Ispaniya, Fransiya kabi katolik davlatlari bilan yaqinlashuv va
puritanizmni ta'qib qilish mamlakatda noroziliklarning kuchayishiga olib
keldi.Muxolifat qiroldan parlament bilan «birgalikda va muvofiq» holda
mamlakatni boshqarishni talab qilardi. Styuartlar esa absolYutizmning
mustahkamlanishiga va parlamentdan mustaqilligiga intilardilar. Muxolifat
mamlakat aholisining ko'pchiligi absolYutizmda noroziligiga tayanardi. Noroziliklar
ochiq qo'zg'olonlarga aylanar edi.11 yillik parlamentsiz boshqaruv (1629-1640)
repressiyalar siyosati bilan ifodalandi. yuqori doiralardagi siyosiy inqiroz mamlakat
bo'ylab xalq chiqishlarini kuchaytirib yubordi.Shotlandiyaliklarning hujumi 1640 yil
noyabrida absolYutizmning ahvolini yanada keskinlashtirdi. Qirol yana
parlamentni chaqirishga majbur bo'ldi. Bu muxolifatning haqiqiy g'alabasi edi.
7
Itoatsiz parlament o'zini doimiy faoliyat ko'rsatuvchi deb e'lon qilib, 1653 ilgacha
ish olib bordi. Shu sababli, bu parlament Uzoq parlament nomini oldi. Bu voqealar
parlamentning qirolga ochiq bo'yso'nmaslik edi va Ingliz inqilobining boshlanishi
edi. Boshlanib ketgan inqilobda ikki lager to'qnashdi. Agar inqilobiy lagerga
aholining turli qatlamlari kirgan bo'lsa, feodal-absolYutik lagerga asosan qirol
atrofida to'plangan saroy zodagonlari, konservativ dvoryanlar va anglikan (ingliz)
cherkovining ruhoniylari kirdi.Uzoq parlamentda yangi dvoryanlar tabaqasidan
chiqqan er egalari ko'pchilikni tashkil qilar edi. Siti moliyachilari, Yuristlar va yirik
savdogarlar ham parlamentda bor edi
2
. Muxolifatning etakchisi djentridan
chiqqan Dj.Pim edi.Aholining turli qatlamlari parlamentni qo'llab-quvatlardi. O'z
navbatida parlament mamlakatdagi oliy hokimiyatni-ham qonunchilik, ham
ijroyani asta-sekinlik bilan o'z qo'liga oldi. Parlament tomonidan amalga oshirilgan
o'zgarishlar yakdillik bilan qabul qilindi. Lekin keyinchalik bu yakdillik yo'qola
boshladi. Ommalarning o'ta faolligi dvoryanlarni tashvishga sola boshladi. Qirol
«remonstrasiyani» imzolashdan bosh tortdi va aksilinqilobiy to'ntarish
uYushtirmoqchi bo'ldi. Lekin buning ustudan chiqaolmadi. Londonga etib kelgan
minglab xalq ommalari parlamentni saqlab qoldilar. 1642 y. yanvarida qirol unga
sodiq bo'lgan shimolga jo'nab ketdi va parlamentga urush e'lon qildi. 1641 yilning
bahorida parlamentda ko'pchilikning yakdilligi buzildi. Ayniqsa bu holat 2-4
banddan iborat «Buyuk remonstrasiyani» muhokama qilish paytida ko'zga
tashlandi. Bu xujjatning asosiy maqsadi mamlakatda konstitusion monarxiya
tartiblarini o'rnatish edi. Muxolifat tarafdorlarining ko'plari bu hujjatni qabul
qilishga qarshi edilar. Lekin shunga qaramay, 1641 yil noyabrida «Buyuk
remonstrasiya» qabul qilindi. Bu xujjat chop etildi va mamlakat bo'ylab tarqatildi.
2
История дипломатии в 5-ти томах. М.: Наука, 1959-1960.
8
Do'stlaringiz bilan baham: |
