Қорамолларнинг асосий гелминтозлари

УДК: 616.619.636.095


ҚОРАМОЛЛАРНИНГ АСОСИЙ ГЕЛМИНТОЗЛАРИ


Мейлиев Салоҳиддин Салимович - таянч докторант,
Ветеринария илмий тадқиқот институти

Аннотация: Ушбу мақола адабиёт маълумотлари асосида тайёрланган бўлиб, унда чорва молларининг хавфли трематодозлари фасциолёз, дикроцелиоз ва ориентобилъгарциёз ҳақида маълумотлар келтирилган.

Summary: This article is based on the literature, which contains information about dangerous trematodes of cattle, fasciolosis, dichrocellosis and orientobilgartsiya.
Калит сўзлар: гельминтоз, фасциолёз, дикроцелиоз, ориентобилъгарциёз, альбендазол, альбенол, Роленол, Клозонтил-50, Бронтел плюс.
Мавзунинг долзарблиги. Чорва молларини сифатли ва етарли даражада озиқлантириш, яъни чорвачиллик хўжаликларида мустаҳкам озуқа базасини яратиш, молларнинг зотини яхшилаш, уларнинг генетик имкониятларидан самарали фойдаланиш, чорва молларини сақлашнинг зоогигиена, ветеринария-санитария талабларига қатий амал қилиш каби чора-тадбирлар бу вазифаларни бажаришнинг асосий омиллари бўлиб ҳисобланади. Аммо, чорвачиликни ривожлантириш, моллар туёқ сонини кўпайтириш, уларнинг маҳсулдорлигини оширишда бир қатор юқумли, юқумсиз ва паразитар касалликлар, шу жумладан гельминтозлар жиддий тўсиқ бўлиб келмоқда [1, 2, 6, ].
Қорамоллар маҳсулдорлигини оширишнинг муҳим омили бўлиб, гельминтозлар томонидан ўлим даражаси ва ёш ҳайвонларнинг ўсиши, ривожланиши, шунингдек маҳсулот миқдори ва сифати сезиларли даражада пасайиб кетиши натижасида юзага келадиган иқтисодий зарарнинг олдини олиш ҳисобланади.
Чорвачиликка етказилган иқтисодий зарар ва уларга қарши курашни ташкил этишнинг мураккаблиги туфайли гельминтозлар инвазион касалликларнинг барча гуруҳлари орасида долзарб муаммо бўлиб қолмоқда.
Қорамолларнинг гельминтозлар билан касалланишини камайтириш, қўзғатувчиларнинг популяциясини чеклаш, хўжаликларни гельминтозлардан сақлаш, ҳозирги замон ветеринария мутахассисларининг асосий вазифаси ҳисобланади.
Шу муносабат билан гелъминтларнинг тур таркиби, мамлакатимизнинг турли экотизимларида гелъминтларнинг эпизоотологияси, қишлоқ хўжалик ҳайвонларига юқиши ёши ва мавсумий динамикаси каби муаммоларини ўрганиш ниҳоятда муҳим хисобланади [1, 4, 5, 8,].
Юқоридагилардан келиб чиқиб, бугунги кунда Республикамизда чорвачилик соҳасини янада ривожлантириш, энг асосийси барча чорвачилик тармоқларига илм фан ютуқларини жорий этиш ҳисобига мол бош сонларини кўпайтириш, маҳсулдорликни ошириш, подада наслдор моллар салмоғини ошириш ҳисобига экологик тоза ва сифатли чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқаришни кўпайтиришга катта эътибор қаратилмоқда.
Бу йўналишдаги тадқиқотларни амалга оширишнинг асосий босқичлари энг аввало қорамолларнинг асосий гельминтозларини аниқлаш, сақлаш шароитларига боғлиқ ҳолда зарарланиш динамикасини таҳлил этиш, гельминтозларнинг олдини олишга қаратилган махсус ва умумий профилактика услуб-воситаларини яратиш ҳамда гельминтозларига қарши курашнинг замонавий чора-тадбирларини ишлаб чиқишдан иборат [1, 3, 6, 8,].
Фасциолёз – сурункали ёки ўткир шакилда кечадиган, қорамол, қўй-эчки ва бошқа тур уй ва ёввойи ҳайвонлар (асосан кавш қайтарувчилар) нинг жигарида Fasciola hepatica ва Fasciola gigantica трематодаларининг паразитлик қилиб яшаши натижасида юзага келадиган инвазион касаллик бўлиб, ҳайвон организимида камқонлик, сарғайиш, кескин ориқланиш ва касалликнинг сурункали вақтида жағости ва кўкракда шиш пайдо бўлиши, ўткир даврда эса қоринда 5-10 л. гача қизғиш-сариқ суюқлик тўпланиши билан тавсифланади.
Фасциолёз қўзғатувчилари F.hepatica ва F.gigantica баргсимон, қўнғир рангли ясси гелъминтлар бўлиб, F.hepatica нинг узунлиги 20-30 мм, эни 8-12 мм, Fasciola gigantica эса узунлиги 28-76 мм ва эни 5-12 мм [2, 3, 4, 7,].
Клиник белгилари. Табиий шароитда фасциолёз уч оқимда кузатилади: ўткир оқимли фасциолёз, аралаш оқимли фасциолёз, сурункали оқимли фасциолёз. Ўткир оқимли фасциолёез ҳайвонларнинг жигар тўқималарида паразитлик қилувчи ёш фасциолалар томонидан, сурункали фасциолёз эса жигарнинг ўт йўлларида яшовчи вояга етган фасциолалар томонидан қўзғатилади. Фасциолёзнинг аралаш оқими эса ҳар иккала ёшдаги фасциолаларнинг бир вақтда паразитлик қилиши натижасида рўй беради [3, 6, 7, 8,].
Қорамолларда сурункали фасциолёзда озғинлаш, сигирларнинг сут маҳсулотининг камайиши, бола ташлаш ҳоллари рўй беради. Аммо қўйларга нисбатан уларда касаллик анча енгил кечади ва ўлим ҳолати сурункали фасциолёзда одатда кузатилмайди [4, 7, 8,].
Даволаш. Фасциолёз билан касалланган ҳайвонларни қуйидаги антигельминтиклар билан гижжасизлантирилади: альбендазолнинг 10,0% ли суспензияси - йирик ва майда шохли ҳайвонларга 10 кг тирик оғирлигига
1 мл дан; альбен – 1 таблеткадан ҳайвонининг 50 кг тирик оғирлигига; альбазеннинг 2,5% ли суспензияси - қорамолларнинг10 кг оғирлигига 4 мл, қўйларнинг 10 кг оғирлигига 2 мл; альбенол - йирик ва майда шохли ҳайвонларнинг 10 кг тирик оғирлигига 1 мл дан; клозальбен порошок – (1 кг нинг таркибида 50 мг клозантел ва 50 мг альбендазол) майда ва йирик шохли молларнинг 10 кг тирик оғирлигига 2 г дан; фенбендазол 22,2% ли гранула -(панакурнинг синоними) қўйларнинг 10 кг оғирлигига 0,2 г, қорамолларнинг 10 кг оғирлигига 0,35 г дан оғиз орқали берилади.
Роленол, Клозонтел-50, Бронтел плюс препаратлари йирик шохли молларнинг 10 кг тирик вазнига 0,5 мл, майда шохли молларнинг 10 кг тирик вазнига 1 мл тери остига ёки мускул орасига (бир неча жойга) юборилади [1, 2, 3, 7,].