O’quvuslubiy majmua magistratura barcha ta’lim yo’nalishlari uchun urganch-2020 Mundarija

MishelFuko (1926 – 1984) –fransuzstrukturalizminamoyandalaridanbiri. Asosiyasarlari: «So‘zlarvanarsalar», «Bilimarxeologiyasi», «Nazoratqilishvajazolash», «Seksualliktarixi». Fukoijodidauchdavr: 60-yillar – «arxeologik» (bilimarxeologiyasinio‘rganish); 70-yillar – «genealogik» (hokimiyatgenealogiyasinio‘rganish); 80-yillar – «estetik» (mavjudlikestetikasinio‘rganish) davrlarifarqlanadi. Fukoo‘zdiqqatmarkazigatilniqo‘yadivauniso‘zlashuvchiodamlargabog‘liqbo‘lmagan, ontologiknuqtainazardanbazisxususiyatinikasbetadiganmuayyanborliqsifatidao‘rganadi. Tilnio‘rganishdamazkurdarajagako‘tarilishuchuntushunchalarningkonkretmazmunini «qavsdantashqari»daqoldirib, «reduksiyalash»niamalgaoshirishtalabetiladi. Natijadatildanmaterialdagifarqlarbilanginabog‘liqbo‘lganvanutqdaborliqningmutlaqshartihisoblanadigan «sofstruktura»ginaqoladi. Shundankelibchiqib, Fukomadaniyatningtarkibiytuzilishivaasosiyqatlamlarinianiqlashmaqsadidauningrivojlanishitarixiyjarayoninitiklashgaqo‘lurdi. Ijodningbirinchidavridauningboshmaqsadi – bilishvamadaniyatningtarixano‘zgaruvchanasoslarinio‘rganuvchifan – bilimarxeologiyasinituzish. Mazkurasoslaruyokibudavrdahukmsuruvchisemiotikmunosabat (so‘zlarvanarsalaro‘rtasidagimunosabat) tipibilanbelgilanadi. Yevropatarixidabundaymunosabatlarninguchtipi (epistemalar): Uyg‘onish (narsasifatidagitil), klassikratsionalizm (fikrniifodalashvositasisifatidagitil) vahozirgizamon (mustaqilkuchsifatidagitil) ajratiladi. Tilningoxirgimodifikatsiyalarishungaolibkeladiki, insonningmohiyatihaqidagimasalao‘zahamiyatiniyo‘qotadi. O‘rganishob’ektivasub’ektisanalganmavjudot – «inson» hayot, mehnatvatilhaqidagiyangidiskursningqo‘shimchamahsulidir. Fukogumanitarfanlarboshqapredmetgaegabo‘lishlarilozim, debhisoblaydi. Uningfikricha, soxtapredmet – «inson» tezoradayo‘qoladivauningo‘rnini «inson» tushunchasigaxosbo‘lgansub’ektivlikvaob’ektivlikningqarama-qarshiligigabarhamberishuchunimkoniyatyaratadigandiskursegallaydi. «Hokimiyatgenealogiyasi»ningvazifasi – turlitarixiydavrlardainsonnio‘rganishganisbatanyondashuvlarnibelgilovchibilim-hokimiyatmajmualari (hokimiyatstrategiyalarivadiskursivamaliyotlar)nitahlilqilish. Fukofikrigako‘ra, hokimiyatnafaqattazyiqo‘tkazadi, balkivoqeliknivaunianglab yetishusullarinima’lumdarajadayaratadi. Bilim-hokimiyatninghozirgitipiXVIII-XIXasrlarchegarasidapaydobo‘lganvato‘laqonlinazorat, intizomvame’yorgasolishprinsiplarigaasoslanadi. Butaomillarningengyorqinifodasi – ijtimoiyinstitutsifatidagiturma, lekinshungao‘xshashmunosabatlarbutunijtimoiyhayotniqamraboladi (oiladagi, maktabdagi, klinikadagimunosabatlarvah.k.). O‘zijodiningso‘nggidavridaFukoindividuallashuvga, belgilanganxulq-atvorkodlarivastrategiyalari «tizgini»niuzishgaqodirbo‘lganinsonning «erkin» xulq-atvorshakllarivausullarinitahlilqiladi. Seksualliktarixigaoidmaterialgatayanib, Fukohozirgidavrdakodlarvaqoidalaraxloqio‘zahamiyatiniyo‘qotgan, deganxulosagakeladi. Uningfikricha, bu yerdakonkretqilmishaxloqi (mavjudlikestetikasi) birinchio‘ringachiqadi. Ushbuaxloqamaliyottaklifqiluvchirefleksiyalanganmuqobillarnitanlashsifatidatushuniladi. Fukoo‘ziningaqlsizlik, ijtimoiyfanlar, tibbiyot, turmalarvaseksuallikhaqidagikitoblaribilanhozirgizamonfransuzadabiyotiningengnufuzlimutafakkirlariqatoridano‘rinoldi.