|
Siyosiyhayotdabuuyokibulavozimganomzodlaro‘rtasidatanlashniamalgaoshirishbilanbog‘liq.Mazkurtanlashdasturlarvasaylovoldidanberilganva’dalarniqiyosiytahlilqilishyo‘libilanemas, balkisiyosiytelevizionreklamaning, ongostisohasigata’sirko‘rsatuvchijumlalarningturlixilta’siriostidaamalgaoshiriladi.
Bularningbarchasihozirgidavraniqmaqsadgavaqadriyatgaqaratilganoqilonaharakatningrolikuchayishigaolibkelmaganini, balkiyangiturdagiharakatnivujudgakeltirganinianglatadi. Buharakatniruhiyharakatlarningturxillariqatorigakiritishmumkin. Madaniyatsotsiologiyasitanlanganuslubbilanbelgilanadiganharakatnio‘rganadi. Uslubestetikmayllargamuvofiqtanlanadi. An’anavaqonunijtimoiyarbobyokiijtimoiyguruhdanyo‘ltanlashimkoniyatinitortiboladi, individyokiguruhdayo‘ltanlashimkoniyatipaydobo‘lganidaesa, uslubhaqidagapirishmumkinbo‘ladi.
An’anavaqonunmuayyanharakatlarniqat’iybelgilaydivaindividyokiguruhningxatti-harakatlarigaamaldaanonimtusberadi. Hozirgiturmushtarziesa, aksincha, harakatvaxulq-atvorningbutunlayharxil, ba’zanhattomuqobilandozalarinitanlashimkoniyatiniberadi. Ularniqonunlarbilanemas, balkiuslublarbilansolishtirisho‘rinliroqbo‘ladi, zeromazkurmadaniyatyokidinqabulqilganqonundoimobittabo‘ladivauboshqaqonunlarniinkoretadi. Uslubesamohiyate’tiboribilanko‘psonliuslublardanbirihisoblanadi.
Simvolikinteraksionizmkonsepsiyasigamuvofiq, bajaruvchiningmaqsadi – vaziyatningayrim, konkrettavsifiniquvvatlashvashutariqavoqelikkao‘zmunosabatiniifodalash. TomasvaZnaneskiyteoremasigamuvofiq, «agarbizayrimvaziyatnirealdebbelgilasak, uo‘zoqibatlarigako‘rahamrealbo‘ladi». Ijtimoiydunyo – butaxminiyifodalardunyosi. Odamlarningharakatlariijtimoiyo‘zaroaloqaninguyokibuishtirokchisinimaniifodalamoqchibo‘lganligihaqidagimuayyantasavvurgaasoslanadi. Ammobuifodalarqaydarajadaaniqtushunilganigayuzfoizishonishmumkinemas. Kundalikhayotdabizo‘zishlarimiznideyarliyuritmasligimiz, qarorlarqabulqilmasligimizvamaqsadlargaerishmasligimiznistatistikyokiilmiyjihatdantushunib yetishimizhamjudamuhimdir. Bizdoimtaxminlarbilanyashaymiz. Natijadao‘zgalarniyatinianiqtaxminqilishmuammosiyuzagakeladi. Buo‘zmohiyatigako‘racheksizmuammodir. Niyatlaritushunarlibo‘lishiuchunijtimoiyarbobo‘zharakatlarinisimvollashtirishniamalgaoshiradi.
Shunarsadiqqatgasazovorki, U.Tomaso‘zmaqsadlarinistatistikbelgilashhaqidagapiradi. Fizika, biologiyavaiqtisodiyotdadinamikqonunlaro‘rninistatistikqonunlaregallashideterminizmningyangi, murakkablashtirilganko‘rinishipaydobo‘lishigaolibkeldi. Tomasehtimolliknistatistikbelgilashhambashoratob’ektiningxususiyatigako‘rabizgato‘g‘rikelmasliginiqaydetadi. Ammobufikrgaqo‘shilishqiyin.
Taxminiymo‘ljallarimkoniyatlar, ya’niehtimolliklarbilanishko‘radivainsonuyokibuvoqeaningyuzberishehtimoligahechbo‘lmasataxminiybahoberishgamoyil. Agarbiron-birodamningxulq-atvorigako‘pnarsabog‘liqbo‘lsa, bashoratmuallifiunimumkinqadaraniqroqqilishgaintiladi. Buninguchunubo‘lg‘usisherigihaqidamumkinqadarko‘proqma’lumotolishga, uningoldingixulq-atvorinitahlilqilishga, shuningdekuningfikrlashjarayonigamavjudbarchavositalarbilanta’sirko‘rsatishgaharakatqiladi. Aynishuomililmiyinduksiyaniommaviyinduksiyadanajratishimkoniyatiniberadi. Bu yerdaaynanilmiyinduksiyagaxosbo‘lganturlivositalar: qarama-qarshiholatniizlash, sababiybog‘lanishlarniizlash, kuzatishvahattoeksperimentmavjudbo‘lishimumkin. Agarilmiyinduksiyauchunsharoitlar yetarlibo‘lmasa, o‘zaroaloqahamcheklanganbo‘ladi. Sharoitlarumumanmavjudbo‘lmagantaqdirdaesaijtimoiyarbobharqandayturdagio‘zaroaloqadano‘zinitiyadi. «Birinchiuchragan» odamgaishonibchuvtushganindividlargajamoatchiliktanbehiberiladi.
Bizningbilimimizengavvalotaxminiyxususiyatkasbetadivataxminiyxulosalarimizlozimdarajadaapodiktikemas, degantezisningilgarisurilishitasodifiybirholemas. Uningildizlaripragmatistlarningfalsafiyta’limotigaboribtaqaladi, pragmatistlaresa, o‘znavbatida, induktivmantiqvataxminiyxulosalarbilanuzviybog‘langannominalizmvaempirizman’anasigatayanadi.
TomasningfikrlarigadeduksiyavainduksiyaniabduksiyabilanalmashtirishnitaklifqilganPirsvaJeymsta’limotihechshubhasiz, kuchlita’sirko‘rsatadi. Pragmatizmko‘pinchaamerikachayo‘nalishsifatidatavsiflanadi. UningasoschisiCharlzPirsinsonharakatini «atrofidabarchafalsafiytushunchalarvakonsepsiyalaraylanadiganvashakllanadigano‘q»qaaylantirgan. Aynishusabablibilishfaoliyatiningtashqiborliqqabo‘lganmunosabatihaqidagiklassikmasalalarnio‘rganishdanvozkechilgan.
Pirsbilimhaqidaemas, balkiishonchhaqidagapirishnitaklifqiladi. Bundauishonchdegandamuayyantarzdaharakatqilishodatinitushunadi. Ubilimvabilmaslikni, haqiqatvaishtibohniemas, balkiishonchvashubhanibilishjarayoninitavsiflovchiasosiykategoriyalardebhisoblaydi. Haqiqatumumahamiyatigamolikbo‘lgan, ya’nitadqiqotchilarningcheksizhamjamiyatitomonidane’tirofetilganishonchdir. Tushunchao‘tmishnuqtainazaridanemas, balkiyuzberishimumkinbo‘lganoqibatlari, ya’nikelajaknuqtainazaridanqaralishilozim.
Yangidavrdamexaniksababiyatfoydasigavozkechganmaqsadtushunchasiungayanainsonfaoliyatitushunchasisifatidaqaytaboshladi. Fallibilizm (xatolilik) prinsipi: insonbilimlarivoqelikbilanmutlaqomuvofiqlikholatiga, ya’nimutlaqhaqiqatgahechqachonerishmaydi. Mutlaqhaqiqatbilishjarayonigayo‘lko‘rsatuvchivaungatuzatishlarkirituvchi yetakchig‘oyadir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
