O’quvchilarni tarbiyalashda oila, maxalla, maktab xamkorligi

4. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining yuqori sinf o‘quvchilarini kasbga yo‘naltirishdagi roli

Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida yuqori sinf o‘quvchilarini kasbga yo‘naltirish mashg‘ulotlarini quyidagi mazmunda va shaklda tashkil etiladi.

• 
  Kasbga qiziqish bosqichlari.
  
• 
  Qiziqishning maylga va maqsadga aylanish jarayoni.
  
• 
  Qiziqish, mayl qobiliyatlarni kasb tanlashga ta’siri.
  
• 
  Irodaviy sifatlari (dadillik, qat’iyatlik, intizomlilik) o‘ziga va o‘z qobiliyatiga ishonish.
  
• 
  O‘zini idora qilish, rivojlantirish omillari.
  
• 
  Kasb tanlashda onglilik va mustaqillik.
  
• 
  O‘z-o‘zini tarbiyalash, kasb tanlash mohiyati.
  
• 
  Kasblarning murakkablik omillarini tahlil qilish.
  
• 
  Odamning o‘zi hohlagan kasbga yaroqli ekanligini belgilash.
  
• 
  O‘z ruxiyatidagi kasbga moyillikni tarbiyalash usullari.
  
• 
  Kasb tanlashda talab qilinadigan shart-sharoitlar bilan shaxsni qiziqishlari, mayllari, qobiliyatlari, salomatligi va boshqa sifatlarini o‘zaro muvofiqligini aniqlash.
  

Mehnat va kasb-hunar ta’limining uzluksiz tizimi, oiladagi va maktabgacha tarbiya muassasalaridagi, umumta’lim maktablari, kasb-hunar ta’limi, o‘rta maxsus, oliy va mustaqil ta’limni, o‘zini qamrab oladi. 
Mehnatning xilma-xil turlari, kasblarni o‘ziga xos xususiyatlarini rivojlantirish tamoyillari davlatning kadrlarga bo‘lgan ehtiyojlarni qondirish uchun xizmat qilgan. Xalq maqollarida buyuk allomalarning mehnat to‘g‘risidagi kasb haqidagi fikrlarida ham bola boshidan mehnat qilishni ulug‘laydi. “Yigitning 40 xunari bo‘lsin” kabi so‘zlar kasb haqida etiborli bo‘lganliklarini bildiradi. ”Hunarli zo‘r, hunarsiz zor” 
Davlatimizda ham mehnatga o‘rgatish uni kasbga qiziqtirish oiladan boshlab amalga oshirilib borilmoqda. O‘g‘il bolalar ham qiz bolalar ham turli xunarlar o‘rganib, hayotga tayyorlaydilar. Maktabda ustaxonalar, pazandachilik oshxonalari amaliy mashg‘ulotlar utish sinf xonalari, mehnat, dam olish oromgohlari va yozgi ta’tilda amaliy ishlari. 
Kasbga tayyorlash o‘quvchilarni o‘ziga xos tomonlari xisobga olishni talab etadigan muayyan tizimdir. Kasbga erta yo‘naltirish shaxsni, mehnat kuchi g‘ayratini sarflashga tayyorlashdan mehnatning ijtimoiy sabablarini bosqichlariga foyda keltirar ehtiyojini o‘z kuchiga qo‘yilgan maqsadlarga erishish yo‘lida qobiliyatlarini shakllantirishdan iboratdir. Kasbga yo‘naltirishning ikkita omili jamiyatning kadrga bo‘lgan ehtiyojini yoshlarning shaxsiy qobiliyatlarini hisobga olib, amalga oshiriladi. Ikkinchi shaxsning kasbiy jihatdan o‘z-o‘zini anglashlari bilan bog‘liqdir. Mehnat faoliyati usullarni uch guruxga bo‘lish mumkin. 
1. Og‘zaki .

2. Ko‘rgazmali.

3.Amaliy ishlar usullarga bo‘lish mumkin. 
1-Kasbga yo‘naltirishning og‘zaki shakl va usullariga hikoyalar, suhbatlar, ma’ruzalar, kitob o‘qish va mutala qilish, kitobxonlar anjumani tegishli mavzularda maqolalar yozish, bahs, kasb vakillari bilan uchrashuvlar, mavzuli kechalar, kasblar haqida foto-gazetalar chiqarish, konkurs bellashuvlari tashkil etish. 
2-Sayohat, filmlar fotoko‘rgazmalar rasmlar ko’rsatish maktab va sanoat korxonalaridagi kasbga yo‘naltirish burchaklari va kabinetlarda mehnat shon-shuhrat xonalarida kurgazmalar tashviqot vositalaridan foydalanish kurgazmali shakl va guruhlidir. 
3. Amaliy chiqishlari va usullari korxona yoki boshqa mehnat jarayonida o‘quvchilarni qatnashib borish ishlari oldidan maktabda rejalashtirib boriladi. 
Umumiy ta’lim maktablarida kasbga yo‘naltirishni tubdan yo‘naltirish vazifasini amalga oshirishda. Maktab kasb-hunar kolleji va korxonalarning o‘zaro munosabatlari boshqacharoq bo‘lib boradi. Ular yoshlarning mehnatini tashkil etish va xunarli bo‘lib kamolga yetishishda manfaatdor ittifoqchi bo‘lib qolishlari lozim. Islox hunar texnika ta’limi tizimining obro‘sini va ahamiyatini bir muncha ko’taradi. 
Buning uchun maktab o‘quvchilarida kasb tanlash bilan bog‘liq xulq atvor faoliyatini shakllantirish lozim. Kasbga yo‘naltirishga yoshlarning kasbini erkin va mustaqil tanlashning ilmiy amaliy tizimi sifatida qarash lozim. Har bir shaxsning xam individual xususiyatlarini e’tiborga oladi. Kasbni mustaqil tanlash shaxsning rivojlanish jarayonidir. Uning ichki moxiyati barcha mehnat turlari tug‘risida bilimlari tizimlarini shakillantirishdan va mehnatga yo‘naltirishdan iboratdir. Maktab o‘quvchilarining ularda bir tomondan mehnat qilishga tayyorlikni shakillantirishni ikkinchi tomondan olingan malaka va kunikmalarni xalq xujaligining aniq bir soxasida qullashni vazifa qilib qo‘yishi o‘quvchilarning bilim faoliyati bilan albatta o‘zaro bog‘langan bo‘lishi lozim. 
a) Maktab o‘quvchilariga kasb haqida ma’lumot berishga qo‘yidagilarni kiritish muhimdir. O‘quvchilarda asosiy kasb ixtisoslik ayniqsa shahar yoki tuman kuproq ehtiyoj sezayotgan kasblar haqida ularni qiziqtirayotgan kasblarni egallash imkoniyati to‘g‘risida ma’lumotlarni aytib berish shaxs psixologiyasining eng muhim vazifalari bilan tanishtirish kerak. 
Eng yaxshi ishlarga ko‘rik-tanlov, baxslar, ilmiy amaliy konferensiyalar utkazish maqsadga muvofiqdir. Kabinet rahbari bunday mashg‘ulotlarda qanday kurgazmali vositalardan foydalanish mumkinligini oldindan o’ylab qo‘yish kerak. 
8-9- sinf o‘quvchilariga kasb haqida ma’lumot berishdan maqsad kasb tanlashning ahloqiy, g‘oyaviy, mehnat asosini shakillantirishdir. Yosh o‘smir axloqiy ongi tez usishi bilan ajralib turadi. Unda kasb paydo bo‘ladigan shaxs sifatida o‘zini anglab yetish ehtiyoji namoyon bo‘ladi. Shu yoshlardagi o‘quvchilarga kattalarning mehnat to‘g‘risida tasavvrular doirasini kengaytirishda yordam berish turli faoliyat sohalariga qiziqishni shakillantirish zarur. 
Kasb to‘g‘risida gurux bo‘lib suhbatlar o‘tkazish, ham unga xizmat qiladi. O‘quvchilarni mehnat kasb to‘g‘risidagi bilim ma’lumotlari kengayadi. Mehnatning konkret turlariga avvalo yaqin atrofda uchrash mumkin bo‘lgan menat to‘rlariga qiziqish namoyon bo‘la boshlaydi. 
8-9 sinf o‘quvchilarining kasb tanlashga tayyorligi faoliyatining konkrent bir turini mo‘ljallashda bir qarorga kelishganligi bilan xarakterlanadi, bu bosqichda kasb haqida ma’lumot berish yuqori sinf o‘quvchilarida keng texnika-texnologik bilim doirasini rivojlantirish faol hayotiy mehnat yo‘lini tanlashdagi g‘oyaviy ahloqiy motivlarini shakllantirishdir. 
Hozirgi vaqtda maktablar hayotiga fakultativ mashg‘ulotlar keng kirib keldi. Ular ongli qiziqish va maylarni rivojlantirishga qaralgan bo‘lib odatda o‘quvchilar kasb qiziqishini rivojlantirish oson emasligi ma’lum bordi. Yuqori sinf o‘quvchilariga kasb haqida ma’lumot beri o‘zini oqlagan shakillardan biri bulg‘usi kasbni ximoya etish buyicha konkurslardir. Maktab o‘quvchilariga kasb tanlashda o‘quvchilar konferensiyalari jiddiy yordam beradi. Biroq kupgina badiiy asarlarda muayan mehnat kasb kishisi uning ma’naviy oilasi va ahloqiy fazilatlari tasvirlangan. O‘qilgan kitoblarni muxokama qilayotganda men va adabiy qahramon degan pedagogik vaziyat vujudga keladi. Maktab o‘quvchilarida sevib qolgan adabiyot qahramonlarining qaysi kasbini mo‘ljallayotganliklari bilan taqqoslash paydo bo‘ladi. 
O‘quvchilar konferensiyalarini faqat alohida asarlar bilan emas, shu bilan birga umumiy muammoga taluqli bir nechta adabiyotlar bilan ham utkazish maqsadga muvofiqdir. Kasbga yo‘naltirish tizimining asosiy komponentlari qo‘yidagilardan iborat kasb haqida ma’lumot berish. Maktab o‘quvchilarini kuchini sinab kurish kasb maslahatlari va kasbga yo‘naltirishlardan iborat. Kasb maslahatlarida shu narsa aniqlanganki maktab o‘quvchilarining kamida 50 % yakka maslahatlarga muxtojdir. Bularga qo‘yidagilar kiradi:
1.Kasb-tanlashda o‘quvchini qobiliyatini hisobga olish.

2.Kasblarni belgilashda ota-onalar bilan ziddiyat paydo bo‘lgan o‘quvchilar.

3.O‘zini tanlagan kasb yo‘nalishi to‘g‘riligini isbot qilish istagi bo‘lgan o‘quvchilar. O‘sib ulg‘ayishi tengqurlaridan o‘zgacha bo‘lgan va xulq atvori boshqacha bo‘lgan o‘quvchilar. 

Kasbga yo‘llashda ma’lumotlar zarur va yetarli ma’lumotlar qo‘yidagicha bo‘lishi lozim:

1. Ma’lumot olishning rejalashtirilgan va rejalashtirilmagan jarayonlari.

2. Ma’lumot olishning maqsadga yo‘naltirilgan jarayoni.

3. Jamiyatning mutaxassislar kadrga ehtiyoji to‘g‘risida.

4.Turli tuman kasblar va ular odamlarga talabi to‘g‘risida. 

5.Odamning mustaqil kasb tanlashi qo‘yadigan uchun muxim shaxsiy xislatlari to‘g‘risida.

6.Kasbni egallash yo‘llari shakllari usullari to‘g‘risida 

Ongli ravishda kasb tanlashda yuqori sinf o‘quvchilarning o‘z imkoniyatlariga, ehtiyojlari bilan uning ahloqi tamoyil bilan taqqoslab ko‘rish lozim. 
Xar qanday odam o‘smirlik chog‘ida endigina voyaga yetib kelayotgan davrda jamiyatda munosib o‘rin topishi kerak. Joriy etilgan mazkur ta’lim modeli orqali avvalo, ana shu vaziyatning oldini olamiz. Qolaversa, yoshlarni muayan bir iqtisosga ega qilib hayotga yo‘lanma beramiz. Dunyoda umid bilan qadam quyib kelayotgan nav-nixol inson hayotga munosib urinni topsa turmushdan, taqdirdan, vatandan rozi bo‘lib yashaydi. Umri bo‘yi binokorlik faoliyati bilan mashg‘ul buladi. Bu g‘oyat muxim ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga ega bo‘lgan masaladir. O‘quvchilarning kasb-xunarga yo’naltirish xonasi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1998 yil 13 maydagi 203-sonli “O‘zbekiston Respublikasida umumiy urta ta’limni tashkil etish to‘grisida”gi karoriga asosan, O‘zbekiston Respublikasi xududidagi barcha umumiy o‘rta ta’lim muassasalari o‘quvchilariga kasbiy axborotlar va maslahatlar berish, kasbiy tashxis quyish, ularning qobiliyati, moyilligi, qiziqishlari va ko‘nikmalarini xisobga olgan xolda, akademik litsey yoki kasb xunar kollejlaridagi tayyorlov yo’nalishlarini tanlashga kumaklashish maksadida tashkil etiladi.  Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida yuqori sinf o‘quvchilarini kasbga yo‘naltirish mashg‘ulotlarini quyidagi mazmunda va shaklda tashkil etiladi.

• 
  Kasbga qiziqish bosqichlari.
  
• 
  Qiziqishning maylga va maqsadga aylanish jarayoni.
  
• 
  Qiziqish, mayl qobiliyatlarni kasb tanlashga ta’siri.
  
• 
  Irodaviy sifatlari (dadillik, qat’iyatlik, intizomlilik) o‘ziga va o‘z qobiliyatiga ishonish.
  
• 
  O‘zini idora qilish, rivojlantirish omillari.
  
• 
  Kasb tanlashda onglilik va mustaqillik.
  
• 
  O‘z-o‘zini tarbiyalash, kasb tanlash mohiyati.
  
• 
  Kasblarning murakkablik omillarini tahlil qilish.
  
• 
  Odamning o‘zi hohlagan kasbga yaroqli ekanligini belgilash.
  
• 
  O‘z ruxiyatidagi kasbga moyillikni tarbiyalash usullari.
  
• 
  Kasb tanlashda talab qilinadigan shart-sharoitlar bilan shaxsni qiziqishlari, mayllari, qobiliyatlari, salomatligi va boshqa sifatlarini o‘zaro muvofiqligini aniqlash.
  

Mehnat va kasb-hunar ta’limining uzluksiz tizimi, oiladagi va maktabgacha tarbiya muassasalaridagi, umumta’lim maktablari, kasb-hunar ta’limi, o‘rta maxsus, oliy va mustaqil ta’limni, o‘zini qamrab oladi. 
Mehnatning xilma-xil turlari, kasblarni o‘ziga xos xususiyatlarini rivojlantirish tamoyillari davlatning kadrlarga bo‘lgan ehtiyojlarni qondirish uchun xizmat qilgan. Xalq maqollarida buyuk allomalarning mehnat to‘g‘risidagi kasb haqidagi fikrlarida ham bola boshidan mehnat qilishni ulug‘laydi. “Yigitning 40 xunari bo‘lsin” kabi so‘zlar kasb haqida etiborli bo‘lganliklarini bildiradi. ”Hunarli zo‘r, hunarsiz zor” 
Davlatimizda ham mehnatga o‘rgatish uni kasbga qiziqtirish oiladan boshlab amalga oshirilib borilmoqda. O‘g‘il bolalar ham qiz bolalar ham turli xunarlar o‘rganib, hayotga tayyorlaydilar. Maktabda ustaxonalar, pazandachilik oshxonalari amaliy mashg‘ulotlar utish sinf xonalari, mehnat, dam olish oromgohlari va yozgi ta’tilda amaliy ishlari. 
Kasbga tayyorlash o‘quvchilarni o‘ziga xos tomonlari xisobga olishni talab etadigan muayyan tizimdir. Kasbga erta yo‘naltirish shaxsni, mehnat kuchi g‘ayratini sarflashga tayyorlashdan mehnatning ijtimoiy sabablarini bosqichlariga foyda keltirar ehtiyojini o‘z kuchiga qo‘yilgan maqsadlarga erishish yo‘lida qobiliyatlarini shakllantirishdan iboratdir. Kasbga yo‘naltirishning ikkita omili jamiyatning kadrga bo‘lgan ehtiyojini yoshlarning shaxsiy qobiliyatlarini hisobga olib, amalga oshiriladi. Ikkinchi shaxsning kasbiy jihatdan o‘z-o‘zini anglashlari bilan bog‘liqdir. Mehnat faoliyati usullarni uch guruxga bo‘lish mumkin. 
1. Og‘zaki .

2. Ko‘rgazmali.

3.Amaliy ishlar usullarga bo‘lish mumkin. 
1-Kasbga yo‘naltirishning og‘zaki shakl va usullariga hikoyalar, suhbatlar, ma’ruzalar, kitob o‘qish va mutala qilish, kitobxonlar anjumani tegishli mavzularda maqolalar yozish, bahs, kasb vakillari bilan uchrashuvlar, mavzuli kechalar, kasblar haqida foto-gazetalar chiqarish, konkurs bellashuvlari tashkil etish. 
2-Sayohat, filmlar fotoko‘rgazmalar rasmlar ko’rsatish maktab va sanoat korxonalaridagi kasbga yo‘naltirish burchaklari va kabinetlarda mehnat shon-shuhrat xonalarida kurgazmalar tashviqot vositalaridan foydalanish kurgazmali shakl va guruhlidir. 
3. Amaliy chiqishlari va usullari korxona yoki boshqa mehnat jarayonida o‘quvchilarni qatnashib borish ishlari oldidan maktabda rejalashtirib boriladi. 
Umumiy ta’lim maktablarida kasbga yo‘naltirishni tubdan yo‘naltirish vazifasini amalga oshirishda. Maktab kasb-hunar kolleji va korxonalarning o‘zaro munosabatlari boshqacharoq bo‘lib boradi. Ular yoshlarning mehnatini tashkil etish va xunarli bo‘lib kamolga yetishishda manfaatdor ittifoqchi bo‘lib qolishlari lozim. Islox hunar texnika ta’limi tizimining obro‘sini va ahamiyatini bir muncha ko’taradi. 
Buning uchun maktab o‘quvchilarida kasb tanlash bilan bog‘liq xulq atvor faoliyatini shakllantirish lozim. Kasbga yo‘naltirishga yoshlarning kasbini erkin va mustaqil tanlashning ilmiy amaliy tizimi sifatida qarash lozim. Har bir shaxsning xam individual xususiyatlarini e’tiborga oladi. Kasbni mustaqil tanlash shaxsning rivojlanish jarayonidir. Uning ichki moxiyati barcha mehnat turlari tug‘risida bilimlari tizimlarini shakillantirishdan va mehnatga yo‘naltirishdan iboratdir. Maktab o‘quvchilarining ularda bir tomondan mehnat qilishga tayyorlikni shakillantirishni ikkinchi tomondan olingan malaka va kunikmalarni xalq xujaligining aniq bir soxasida qullashni vazifa qilib qo‘yishi o‘quvchilarning bilim faoliyati bilan albatta o‘zaro bog‘langan bo‘lishi lozim. 
a) Maktab o‘quvchilariga kasb haqida ma’lumot berishga qo‘yidagilarni kiritish muhimdir. O‘quvchilarda asosiy kasb ixtisoslik ayniqsa shahar yoki tuman kuproq ehtiyoj sezayotgan kasblar haqida ularni qiziqtirayotgan kasblarni egallash imkoniyati to‘g‘risida ma’lumotlarni aytib berish shaxs psixologiyasining eng muhim vazifalari bilan tanishtirish kerak. 
Eng yaxshi ishlarga ko‘rik-tanlov, baxslar, ilmiy amaliy konferensiyalar utkazish maqsadga muvofiqdir. Kabinet rahbari bunday mashg‘ulotlarda qanday kurgazmali vositalardan foydalanish mumkinligini oldindan o’ylab qo‘yish kerak. 
8-9- sinf o‘quvchilariga kasb haqida ma’lumot berishdan maqsad kasb tanlashning ahloqiy, g‘oyaviy, mehnat asosini shakillantirishdir. Yosh o‘smir axloqiy ongi tez usishi bilan ajralib turadi. Unda kasb paydo bo‘ladigan shaxs sifatida o‘zini anglab yetish ehtiyoji namoyon bo‘ladi. Shu yoshlardagi o‘quvchilarga kattalarning mehnat to‘g‘risida tasavvrular doirasini kengaytirishda yordam berish turli faoliyat sohalariga qiziqishni shakillantirish zarur. 
Kasb to‘g‘risida gurux bo‘lib suhbatlar o‘tkazish, ham unga xizmat qiladi. O‘quvchilarni mehnat kasb to‘g‘risidagi bilim ma’lumotlari kengayadi. Mehnatning konkret turlariga avvalo yaqin atrofda uchrash mumkin bo‘lgan menat to‘rlariga qiziqish namoyon bo‘la boshlaydi. 
8-9 sinf o‘quvchilarining kasb tanlashga tayyorligi faoliyatining konkrent bir turini mo‘ljallashda bir qarorga kelishganligi bilan xarakterlanadi, bu bosqichda kasb haqida ma’lumot berish yuqori sinf o‘quvchilarida keng texnika-texnologik bilim doirasini rivojlantirish faol hayotiy mehnat yo‘lini tanlashdagi g‘oyaviy ahloqiy motivlarini shakllantirishdir. 
Hozirgi vaqtda maktablar hayotiga fakultativ mashg‘ulotlar keng kirib keldi. Ular ongli qiziqish va maylarni rivojlantirishga qaralgan bo‘lib odatda o‘quvchilar kasb qiziqishini rivojlantirish oson emasligi ma’lum bordi. Yuqori sinf o‘quvchilariga kasb haqida ma’lumot beri o‘zini oqlagan shakillardan biri bulg‘usi kasbni ximoya etish buyicha konkurslardir. Maktab o‘quvchilariga kasb tanlashda o‘quvchilar konferensiyalari jiddiy yordam beradi. Biroq kupgina badiiy asarlarda muayan mehnat kasb kishisi uning ma’naviy oilasi va ahloqiy fazilatlari tasvirlangan. O‘qilgan kitoblarni muxokama qilayotganda men va adabiy qahramon degan pedagogik vaziyat vujudga keladi. Maktab o‘quvchilarida sevib qolgan adabiyot qahramonlarining qaysi kasbini mo‘ljallayotganliklari bilan taqqoslash paydo bo‘ladi. 
O‘quvchilar konferensiyalarini faqat alohida asarlar bilan emas, shu bilan birga umumiy muammoga taluqli bir nechta adabiyotlar bilan ham utkazish maqsadga muvofiqdir. Kasbga yo‘naltirish tizimining asosiy komponentlari qo‘yidagilardan iborat kasb haqida ma’lumot berish. Maktab o‘quvchilarini kuchini sinab kurish kasb maslahatlari va kasbga yo‘naltirishlardan iborat. Kasb maslahatlarida shu narsa aniqlanganki maktab o‘quvchilarining kamida 50 % yakka maslahatlarga muxtojdir. Bularga qo‘yidagilar kiradi:
1.Kasb-tanlashda o‘quvchini qobiliyatini hisobga olish.

2.Kasblarni belgilashda ota-onalar bilan ziddiyat paydo bo‘lgan o‘quvchilar.

3.O‘zini tanlagan kasb yo‘nalishi to‘g‘riligini isbot qilish istagi bo‘lgan o‘quvchilar. O‘sib ulg‘ayishi tengqurlaridan o‘zgacha bo‘lgan va xulq atvori boshqacha bo‘lgan o‘quvchilar. 

Kasbga yo‘llashda ma’lumotlar zarur va yetarli ma’lumotlar qo‘yidagicha bo‘lishi lozim:

1. Ma’lumot olishning rejalashtirilgan va rejalashtirilmagan jarayonlari.

2. Ma’lumot olishning maqsadga yo‘naltirilgan jarayoni.

3. Jamiyatning mutaxassislar kadrga ehtiyoji to‘g‘risida.

4.Turli tuman kasblar va ular odamlarga talabi to‘g‘risida. 

5.Odamning mustaqil kasb tanlashi qo‘yadigan uchun muxim shaxsiy xislatlari to‘g‘risida.

6.Kasbni egallash yo‘llari shakllari usullari to‘g‘risida 

Ongli ravishda kasb tanlashda yuqori sinf o‘quvchilarning o‘z imkoniyatlariga, ehtiyojlari bilan uning ahloqi tamoyil bilan taqqoslab ko‘rish lozim. 
Xar qanday odam o‘smirlik chog‘ida endigina voyaga yetib kelayotgan davrda jamiyatda munosib o‘rin topishi kerak. Joriy etilgan mazkur ta’lim modeli orqali avvalo, ana shu vaziyatning oldini olamiz. Qolaversa, yoshlarni muayan bir iqtisosga ega qilib hayotga yo‘lanma beramiz. Dunyoda umid bilan qadam quyib kelayotgan nav-nixol inson hayotga munosib urinni topsa turmushdan, taqdirdan, vatandan rozi bo‘lib yashaydi. Umri bo‘yi binokorlik faoliyati bilan mashg‘ul buladi. Bu g‘oyat muxim ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga ega bo‘lgan masaladir. O‘quvchilarning kasb-xunarga yo’naltirish xonasi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1998 yil 13 maydagi 203-sonli “O‘zbekiston Respublikasida umumiy urta ta’limni tashkil etish to‘grisida”gi karoriga asosan, O‘zbekiston Respublikasi xududidagi barcha umumiy o‘rta ta’lim muassasalari o‘quvchilariga kasbiy axborotlar va maslahatlar berish, kasbiy tashxis quyish, ularning qobiliyati, moyilligi, qiziqishlari va ko‘nikmalarini xisobga olgan xolda, akademik litsey yoki kasb xunar kollejlaridagi tayyorlov yo’nalishlarini tanlashga kumaklashish maksadida tashkil etiladi. 

Xulosa

Inson kamolotida to‘g‘ri tanlangan kasb-hunarning o‘rni katta. Shu bois xalq ta’limi tizimida o‘quvchi-yoshlarning iqtidori va layoqatidan kelib chiqib, o‘ziga mos, jamiyatda talab katta bo‘lgan kasb-hunarlarga yo‘naltirishga, ularni ta’limning keyingi bosqichiga to‘liq qamrab olishga alohida e’tibor qaratilyapti. O‘quvchilar, ayniqsa, 9-sinf bitiruvchilarining qobiliyatini aniqlash, jamiyatda o‘z o‘rnini topishga ko‘maklashish maqsadida maktab psixologlari, fan o‘qituvchilari tomonidan so‘rovnoma, testlar o‘tkazilib kelinmoqda.

Shuningdek, har bir viloyat va tumanlarda qurilayotgan o‘quv dargohlar soni ham tobora ko‘payib bormoqda. Ta’kidlab o‘tadigan bo‘lsak, mamlakatimizda yoshlarning bilim saviyasi va dunyoqarashidan kelib chiqqan holda tashkil etilgan to‘garaklar, soha va mutaxassisliklar ularning o‘z erkinligi bilan kasb tanlashida ko‘mak bo‘ladi.

Jamiyatning bevosita davomchilari bo‘lgan yosh avlodning kasb tanlashlarini zamon talablariga muvofiq ravishda tashkil etishda umumiy o‘rta ta’lim maktablarida bu sohada olib boriladigan ishlar muhim o‘rin tutadi.Chunki, umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘quvchi-yoshlar 9 yil tahsil olishlari bilan bir qatorda turli xil kasb-hunarlarni sirtdan taniydilar, ularning tariflarini, tasniflarini tanishadilar, ularning ish o‘rinlarini aniqlaydilar, jamiyat taraqqiyotidagi o‘rni, ahamiyatini aniqlaydilar. Shuning uchun, o‘quvchi-yoshlarni umumta’lim maktablari negizida turli xil kasb-hunarlarga yo‘naltirishda kasbga yo‘naltirish xonalarini jixozlanishi ham muhim o‘rin tutadi.

Hozirgi davrda mamlakatimizda kasb-hunarlarning juda ham xilma-xillanishi, turlanishi ko‘paygan. Sababli, chet el investitsiyalari va sarmoyalarining kirib kelishi, turli xil yangidan-yangi keldi.Shuning uchun o‘quvchi-yoshlarga barcha imkoniyatlar kasb-hunarlar to‘g‘risida atroflicha ma’lumotlar berish ota-onalarning, o‘qituvchi, murabbiy-ustozlarning mahalla-jamoatchilik va ta’lim muassasasi vakillarining asosiy vazifalaridan hisoblanadi.