O`quvchilarda psixokorrektsion faoliyatning mazmuni va tamouillari

Sirg`aluvchi va shovqinli tovushlarni shakllantirishda qo`llaniladigan 
o`yinlar. 
Tovushlar talaffo`zini bo`zilishi asosan artikulyatsion jihatdan talaffo`z qilish 
qiyin bo`lgan tovushlarda ko`zatiladi. SHunday tovushlar qatoriga sirg`aluvchi va 
shovqinli tovushlar kiradi. 
Bu tovushlardagi kamchiliklarni bartaraf etish ishlarini bolalar uchun qiziqarli 
bo`lgan o`yin faoliyati bilan bog`lab o`tish orqali, korryektsiyalash ishining 
samaradorligi oshadi. 
Quyida kyeltirilgan o`yinlar sirg`aluvchi va shovqinli tovushlarni 
shakllantirishga qaratilgan. 
«Nasos». 
Maqsad: Bolalarga «S» tovushini to`g`ri talaffo`z etishini o`rgatish. 
O`yinning borishi: Bolalar stulchalarda o`tirishadi. Tarbiyachi bolalarga 
shunday dyeydi: - Hozir biz vyelosipyedda sayr qilamiz. Vyelosipyedda sayr 
qilishdan avval uning kamyerasiga havo damlanganmi yoki yo`qmi shuni 
tyekshiramiz. Vyelosipyed o`zoq vaqtgacha minilmaganligi sababali kamyerasi bir 

---

74 
oz bo`shab qolibdi. Unga dam byerish kyerak. Nasos bilan kamyeraga havo 
yuboramiz. Nasosdan chiqayotgan havo S-S-S, dyeb ovoz chiqaradi. Bolalar avval 
birma-bir, so`ngra birgalikda nasos harakatiga taqlid qilib, kamyeraga dam 
uradilar. Kamyeraga dam byerish vaqtida S-S-S tovushini cho`zibroq etadilar. 
Myetodik ko`rsatma: Bolalar S tovushini to`g`ri talaffo`z ishlari uchun lab, til 
holati va havo oqimining til o`rtasidan ishiga e’tibor byerib borish zarur. 
«Arrakashlar». 
Maqsad: Bolalarga 3 tovushini to`g`ri talaffo`z etishni o`rgatish. 
O`yinning borishi: Bolalar ikki guruhga bo`linib, yo`zma-yo`z turib oladilar. 
Qo`llarini «kryest» holida kyesishtirib oladilar. YOg`ochni arrada kyesish 
harakatini bajarib turib, Z tovushini cho`zib talaffo`z qiladilar. Z tovushini 
noto`g`ri talaffo`z qilgan bolalar o`yindan chiqadi. Tarbiyachi bu boladan alohida 
Z tovushini talaffo`z qilishni so`raydi. 
«Bo`ron». 
Maqsad: Z tovushini mustahkamlash. 
O`yinning borishi: Bolalar dovulni tasvirlaydilar. Tarbiyachining imosi bilan 
bolalar Z tovushini avval past ovozda, kyeyin baland ovozda, kyeyin yana past 
ovozda talaffo`z qiladilar. 
O`yinni avval oyna qarshisida olib borish ham mumkin. 
Myetodik ko`rsatma: Har bir bola uchun tovushni cho`zib turish vaqti 5-10 
syekund atrofida bo`lishi kyerak. 
«Razvyedkachilar». 
Maqsad: Bolalarni TS tovushini so`zlarda to`g`ri talaffo`z etishga o`rtatish. 
O`yinning borishi: Tarbiyachi bolalarga rasmlarni ko`rsatadi, bolalar 
rasmlarning nomlarini aytadilar. So`ngra tarbiyachi razvyedkachilarni tanlaydi. 
Razvyedkachilar xonadan chiqib turadilar. Tarbiyachi qolgan bolalar bilan 
rasmlarni xonaning turli burchaklariga yashirib chiqadi. Razvyedkachilar kyelib, 
rasm yashirilgan joyni qidiradilar va topib olgan rasmlarni bolalarga ko`rsatib, 
uning nomini aytadilar. So`ngra bolalar rol’ almashadilar. 

---

75 
Myetodik ko`rsatma: Narsalarning nomini aytayotganda TS tovushini aniq 
talaffo`z etishlari kyerak. TS tovushini cho`zib talaffo`z etmaslik lozim. Aks holda 
TS tovush S tovushi bo`lib eshitiladi. 
«SHar yorildi». 
Maqsad: Bolalarga SH tovushini nutqda to`g`ri talaffo`z ettirishni mashq 
qildirish. 
O`yinning borishi: Bolalar qo`l ushlashib zich doira hosil qilib turadilar. 
Tarbiyachining «sharimizni shishiramiz» dyeyishi bilan huddi sharni 
shishirayotganday bolalar doirasi kyengayadi. 
Tarbiyachining «shar yorilyapti» dyeb chapak chalishi bilan bolalar qo`llarini 
yondan pastga tushiradilar va SH tovushini talaffo`z etadilar. 
«O`rgimchak turidagi pashshalar». 
Maqsad: J tovushini to`g`ri talaffo`z ettirishga erishiga. 
O`yinning borishi: Bolalarning bir qismi o`rgimchak turini tasvirlaydi, 
qo`llarini tushirgan holda doira bo`lib turib oladilar. Bolalarning qolgan qismi 
pashshalar bo`lib, «J-J-J» dyegan holda, doira ichida va atrofida uchib yuradilar. 
Tarbiyachining ishorasi bilan, doiradagi bolalar qo`llarini ushlab olgan holda 
o`rgimchak to`rini hosil qiladilar. Doiradan chiqishga ulgurmagan bolalar to`rga 
ilingan hisoblanib, o`yindan chiqib kyetadi. 
Pashshalarning barchasi tutib bo`linmaguncha, o`yin shu tariqa davom etadi. 
Kyeyin esa rollar almashtiriladi. 
«R», «L» tovushlaridagi kamchiliklarni bartaraf etish jarayonida qo`llaniladigan 
o`yinlar. 
Bolalar uchun artikulyatsion jihatdan talaffo`z qilish qiyin bo`lgan 
tovushlardan yana biri bu sonor (r, l) tovushlari hisoblanadi. 
Bu tovushlarning aniq talaffo`ziga ba’zan taqlid usuli orqali ham erishish 
mumkin. 
Quyida, taqlid usulida foydalangan holda r, l tovushlaridagi kamchiliklarni 
bartaraf etish jarayonida qo`llaniladigan o`yinlardan namunalar kyeltiriladi. 
«Rubob chalamiz». 

---

76 
Maqsad: Bolalarning L tovushini to`g`ri talaffo`z etishlariga erishish. 
O`yinning borishi: Tarbiyachi bolalarga: «Hozir sizlar orkyestr bo`lasizlar. 
Orkyestrda ko`p musiqa asboblari chalindi. Sizlar rubob chalasizlar», dyeb rubobni 
qanday ushlab chalish kyerakligini ko`rsatadi (chap qo`li bilan huddi rubobning 
pardasini ushlayotgandyek, o`ng qo`li bilan esa torni chyertayotgandyek harakat 
qilib «la-la-la», dyeb aytadi). Tarbiyachining ishorasi bilan hamma bolalar rubob 
chaladilar. 
«Paraxod». 
Maqsad: L tovushining to`g`ri talaffo`ziga erishish. 
O`yinning borishi: Tarbiyachi shunday dyeydi: «Bolalar hozir hammamiz 
paraxodga tushib sayr qilgani boramiz. Sizlar paraxod qanday ovoz byerishini 
bilasizlarmi. Eshitinglar: i-i-i. . . Paraxod qanday gudok byerishini birgalikda 
takrorlaymiz. 
Endi kyeng tilni tishlar oralig`iga qo`ying, uni syekingina tishlang va 
paraxodning gudok chalishini bajarib ko`rsating». Bolalar bu harakatni bajaradilar, 
tishlar oralig`ida L tovushi hosil bo`ladi. 
Tarbiyachi va bolalar bu mashqni kyetma-kyet takrorlaydilar. 
Myetodik ko`rsatma: Bolalarga eng baland masofada uchib kyetayotgan 
samolyotning ovozi L tovushiga o`xshash ekanligini eslatib o`tish lozim. 
«Otlar». 
Maqsad: Bolalarning R tovushini to`g`ri talaffo`z etishlariga erishish. 
O`yinning borishi: Bolalar uch guruhga bo`linadilar. Birinchi guruh bolalari 
esa otlar bo`lishadi. Otlarni tasvirlovchi bolalar ikkitadan bo`lib, qo`l ushlashib, 
(qo`llarini solishtirib) turadilar. 
Otlar haydovchining boshqaruvi ostida otlardyek yuguradilar. Tarbiyachining 
buyrug`iga binoan haydovchi otlarni «trrr...» dyeb to`xtatadi. So`ngra bolalar rol 
almashadilar. 
Myetodik ko`rsatma: r tovushining artikulyatsiyasi bolalarga tushuntiriladi. 
«Qarg`alar». 

---

77 
Maqsad: Bolalarni R tovushini nutqda to`g`ri talaffo`z etishlari ustida mashq 
qildirish. 
O`yining borishi: Bolalar uch guruhga bo`linadilar. Birinchi guruh bolalari 
archalarni tasvirlab gullarini pastga tushirgan holda doira o`rtasida turadilar va 
shunday dyedilar: «landi-landi o`yinimiz boshlandi va yashil archa tagida qarg`alar 
qag`illashmoqda». 
Ikkinchi guruh bolalari: Qarg`alar bo`lib doira ichiga sakrab-sakrab kirishadi 
va «qar-qar-qar...» dyeb qag`illashadi. 
Birinchi guruh bolalari shunday dyeydilar: «po`choq uchun urushdilar, 
tomoqlarin qirishdilar». 
Ikkinchi guruh bolalari – «qarg`alar» doira ichida turib «qar-qar-suvlar tyezda 
oqar» - dyeb tyez-tyez qag`illashadi. 
Birinchi guruh bolalari – «qarg`alar», «yugurishdi toz itlar, uchib kyetdi 
qarg`alar, qo`nib daraxt shohiga qar-qar-qar dyeb qarillashar», - dyeb aytishlari 
bilan uchinchi guruh bolalari (itlarni tasvirlovchi) doiraga «r-r-r...» dyeb irrillab 
yugurib kyetar vovullab, yugurib kiradilar va qarg`alarning kyetidan quvadilar. 
Qarg`alar (oldindan byelgilab qo`yilgan joyga) «inlariga» uchib kyetishadi. 
Ushlangan qarg`alar itlar bilan birga qaytishadi va maxsus joyga qamab qo`yiladi. 
O`yin to ikki-uchta chaqqon qarg`a kyelib qamalgan qarg`alarni qutqarmaguncha 
davom etadi. So`ngra bolalar rol’ almashadilar. O`yin yana davom etadi. 
Myetodik ko`rsatma: Bolalar so`zlarini baland ovozda, aniq mazmunli 
gapirishlari kyerak.