O`quvchilarda psixokorrektsion faoliyatning mazmuni va tamouillari


Sirg`aluvchi va shovqinli tovushlarni shakllantirishda qo`llaniladigan



Download 496,65 Kb.
Pdf ko'rish
bet22/23
Sana10.02.2022
Hajmi496,65 Kb.
#441644
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   23
Bog'liq
shaxsning kommunikativ sifatlarini rivojlantirish usullari

Sirg`aluvchi va shovqinli tovushlarni shakllantirishda qo`llaniladigan 
o`yinlar. 
Tovushlar talaffo`zini bo`zilishi asosan artikulyatsion jihatdan talaffo`z qilish 
qiyin bo`lgan tovushlarda ko`zatiladi. SHunday tovushlar qatoriga sirg`aluvchi va 
shovqinli tovushlar kiradi. 
Bu tovushlardagi kamchiliklarni bartaraf etish ishlarini bolalar uchun qiziqarli 
bo`lgan o`yin faoliyati bilan bog`lab o`tish orqali, korryektsiyalash ishining 
samaradorligi oshadi. 
Quyida kyeltirilgan o`yinlar sirg`aluvchi va shovqinli tovushlarni 
shakllantirishga qaratilgan. 
«Nasos». 
Maqsad: Bolalarga «S» tovushini to`g`ri talaffo`z etishini o`rgatish. 
O`yinning borishi: Bolalar stulchalarda o`tirishadi. Tarbiyachi bolalarga 
shunday dyeydi: - Hozir biz vyelosipyedda sayr qilamiz. Vyelosipyedda sayr 
qilishdan avval uning kamyerasiga havo damlanganmi yoki yo`qmi shuni 
tyekshiramiz. Vyelosipyed o`zoq vaqtgacha minilmaganligi sababali kamyerasi bir 


74 
oz bo`shab qolibdi. Unga dam byerish kyerak. Nasos bilan kamyeraga havo 
yuboramiz. Nasosdan chiqayotgan havo S-S-S, dyeb ovoz chiqaradi. Bolalar avval 
birma-bir, so`ngra birgalikda nasos harakatiga taqlid qilib, kamyeraga dam 
uradilar. Kamyeraga dam byerish vaqtida S-S-S tovushini cho`zibroq etadilar. 
Myetodik ko`rsatma: Bolalar S tovushini to`g`ri talaffo`z ishlari uchun lab, til 
holati va havo oqimining til o`rtasidan ishiga e’tibor byerib borish zarur. 
«Arrakashlar». 
Maqsad: Bolalarga 3 tovushini to`g`ri talaffo`z etishni o`rgatish. 
O`yinning borishi: Bolalar ikki guruhga bo`linib, yo`zma-yo`z turib oladilar. 
Qo`llarini «kryest» holida kyesishtirib oladilar. YOg`ochni arrada kyesish 
harakatini bajarib turib, Z tovushini cho`zib talaffo`z qiladilar. Z tovushini 
noto`g`ri talaffo`z qilgan bolalar o`yindan chiqadi. Tarbiyachi bu boladan alohida 
Z tovushini talaffo`z qilishni so`raydi. 
«Bo`ron». 
Maqsad: Z tovushini mustahkamlash. 
O`yinning borishi: Bolalar dovulni tasvirlaydilar. Tarbiyachining imosi bilan 
bolalar Z tovushini avval past ovozda, kyeyin baland ovozda, kyeyin yana past 
ovozda talaffo`z qiladilar. 
O`yinni avval oyna qarshisida olib borish ham mumkin. 
Myetodik ko`rsatma: Har bir bola uchun tovushni cho`zib turish vaqti 5-10 
syekund atrofida bo`lishi kyerak. 
«Razvyedkachilar». 
Maqsad: Bolalarni TS tovushini so`zlarda to`g`ri talaffo`z etishga o`rtatish. 
O`yinning borishi: Tarbiyachi bolalarga rasmlarni ko`rsatadi, bolalar 
rasmlarning nomlarini aytadilar. So`ngra tarbiyachi razvyedkachilarni tanlaydi. 
Razvyedkachilar xonadan chiqib turadilar. Tarbiyachi qolgan bolalar bilan 
rasmlarni xonaning turli burchaklariga yashirib chiqadi. Razvyedkachilar kyelib, 
rasm yashirilgan joyni qidiradilar va topib olgan rasmlarni bolalarga ko`rsatib, 
uning nomini aytadilar. So`ngra bolalar rol’ almashadilar. 


75 
Myetodik ko`rsatma: Narsalarning nomini aytayotganda TS tovushini aniq 
talaffo`z etishlari kyerak. TS tovushini cho`zib talaffo`z etmaslik lozim. Aks holda 
TS tovush S tovushi bo`lib eshitiladi. 
«SHar yorildi». 
Maqsad: Bolalarga SH tovushini nutqda to`g`ri talaffo`z ettirishni mashq 
qildirish. 
O`yinning borishi: Bolalar qo`l ushlashib zich doira hosil qilib turadilar. 
Tarbiyachining «sharimizni shishiramiz» dyeyishi bilan huddi sharni 
shishirayotganday bolalar doirasi kyengayadi. 
Tarbiyachining «shar yorilyapti» dyeb chapak chalishi bilan bolalar qo`llarini 
yondan pastga tushiradilar va SH tovushini talaffo`z etadilar. 
«O`rgimchak turidagi pashshalar». 
Maqsad: J tovushini to`g`ri talaffo`z ettirishga erishiga. 
O`yinning borishi: Bolalarning bir qismi o`rgimchak turini tasvirlaydi, 
qo`llarini tushirgan holda doira bo`lib turib oladilar. Bolalarning qolgan qismi 
pashshalar bo`lib, «J-J-J» dyegan holda, doira ichida va atrofida uchib yuradilar. 
Tarbiyachining ishorasi bilan, doiradagi bolalar qo`llarini ushlab olgan holda 
o`rgimchak to`rini hosil qiladilar. Doiradan chiqishga ulgurmagan bolalar to`rga 
ilingan hisoblanib, o`yindan chiqib kyetadi. 
Pashshalarning barchasi tutib bo`linmaguncha, o`yin shu tariqa davom etadi. 
Kyeyin esa rollar almashtiriladi. 
«R», «L» tovushlaridagi kamchiliklarni bartaraf etish jarayonida qo`llaniladigan 
o`yinlar. 
Bolalar uchun artikulyatsion jihatdan talaffo`z qilish qiyin bo`lgan 
tovushlardan yana biri bu sonor (r, l) tovushlari hisoblanadi. 
Bu tovushlarning aniq talaffo`ziga ba’zan taqlid usuli orqali ham erishish 
mumkin. 
Quyida, taqlid usulida foydalangan holda r, l tovushlaridagi kamchiliklarni 
bartaraf etish jarayonida qo`llaniladigan o`yinlardan namunalar kyeltiriladi. 
«Rubob chalamiz». 


76 
Maqsad: Bolalarning L tovushini to`g`ri talaffo`z etishlariga erishish. 
O`yinning borishi: Tarbiyachi bolalarga: «Hozir sizlar orkyestr bo`lasizlar. 
Orkyestrda ko`p musiqa asboblari chalindi. Sizlar rubob chalasizlar», dyeb rubobni 
qanday ushlab chalish kyerakligini ko`rsatadi (chap qo`li bilan huddi rubobning 
pardasini ushlayotgandyek, o`ng qo`li bilan esa torni chyertayotgandyek harakat 
qilib «la-la-la», dyeb aytadi). Tarbiyachining ishorasi bilan hamma bolalar rubob 
chaladilar. 
«Paraxod». 
Maqsad: L tovushining to`g`ri talaffo`ziga erishish. 
O`yinning borishi: Tarbiyachi shunday dyeydi: «Bolalar hozir hammamiz 
paraxodga tushib sayr qilgani boramiz. Sizlar paraxod qanday ovoz byerishini 
bilasizlarmi. Eshitinglar: i-i-i. . . Paraxod qanday gudok byerishini birgalikda 
takrorlaymiz. 
Endi kyeng tilni tishlar oralig`iga qo`ying, uni syekingina tishlang va 
paraxodning gudok chalishini bajarib ko`rsating». Bolalar bu harakatni bajaradilar, 
tishlar oralig`ida L tovushi hosil bo`ladi. 
Tarbiyachi va bolalar bu mashqni kyetma-kyet takrorlaydilar. 
Myetodik ko`rsatma: Bolalarga eng baland masofada uchib kyetayotgan 
samolyotning ovozi L tovushiga o`xshash ekanligini eslatib o`tish lozim. 
«Otlar». 
Maqsad: Bolalarning R tovushini to`g`ri talaffo`z etishlariga erishish. 
O`yinning borishi: Bolalar uch guruhga bo`linadilar. Birinchi guruh bolalari 
esa otlar bo`lishadi. Otlarni tasvirlovchi bolalar ikkitadan bo`lib, qo`l ushlashib, 
(qo`llarini solishtirib) turadilar. 
Otlar haydovchining boshqaruvi ostida otlardyek yuguradilar. Tarbiyachining 
buyrug`iga binoan haydovchi otlarni «trrr...» dyeb to`xtatadi. So`ngra bolalar rol 
almashadilar. 
Myetodik ko`rsatma: r tovushining artikulyatsiyasi bolalarga tushuntiriladi. 
«Qarg`alar». 


77 
Maqsad: Bolalarni R tovushini nutqda to`g`ri talaffo`z etishlari ustida mashq 
qildirish. 
O`yining borishi: Bolalar uch guruhga bo`linadilar. Birinchi guruh bolalari 
archalarni tasvirlab gullarini pastga tushirgan holda doira o`rtasida turadilar va 
shunday dyedilar: «landi-landi o`yinimiz boshlandi va yashil archa tagida qarg`alar 
qag`illashmoqda». 
Ikkinchi guruh bolalari: Qarg`alar bo`lib doira ichiga sakrab-sakrab kirishadi 
va «qar-qar-qar...» dyeb qag`illashadi. 
Birinchi guruh bolalari shunday dyeydilar: «po`choq uchun urushdilar, 
tomoqlarin qirishdilar». 
Ikkinchi guruh bolalari – «qarg`alar» doira ichida turib «qar-qar-suvlar tyezda 
oqar» - dyeb tyez-tyez qag`illashadi. 
Birinchi guruh bolalari – «qarg`alar», «yugurishdi toz itlar, uchib kyetdi 
qarg`alar, qo`nib daraxt shohiga qar-qar-qar dyeb qarillashar», - dyeb aytishlari 
bilan uchinchi guruh bolalari (itlarni tasvirlovchi) doiraga «r-r-r...» dyeb irrillab 
yugurib kyetar vovullab, yugurib kiradilar va qarg`alarning kyetidan quvadilar. 
Qarg`alar (oldindan byelgilab qo`yilgan joyga) «inlariga» uchib kyetishadi. 
Ushlangan qarg`alar itlar bilan birga qaytishadi va maxsus joyga qamab qo`yiladi. 
O`yin to ikki-uchta chaqqon qarg`a kyelib qamalgan qarg`alarni qutqarmaguncha 
davom etadi. So`ngra bolalar rol’ almashadilar. O`yin yana davom etadi. 
Myetodik ko`rsatma: Bolalar so`zlarini baland ovozda, aniq mazmunli 
gapirishlari kyerak. 

Download 496,65 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   23




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish