O‘quv yiliga va darsga tayyorgarligi Reja: Mehnat ta’limi, kasb tanlashga yoilash o‘qituvchisining darsga va o‘quv yiliga tayyorgarligi

2.Asbob-uskunalarni ishga sozlash, xomashyo, namuna, ko‘rgazmali qurollar va texnik vositalarni tayyorlash
O’quv ustaxonalarida mashg‘ulotlarni yaxshi tashkil etish, ularni o‘tkazishning to‘g‘ri metodikasini qo‘llash, o‘quvchilar tomonidan texnikaviy bilimlar, mehnat malakalari va ko‘nikmalari muvaffaqiyatli o‘zlashtirilishi uchun o‘quv ustaxonalarning jihozlanishi texnikaning hozirgi darajasiga, yuksak mehnat madaniyatiga muvofiq kelishi va ularda mehnat ta’limi dasturining barcha mavzularini o‘rganish uchun shart-sharoitlar yaratilgan bo'lishi lozim. Mehnat ta’limining asosiy darslari nazariy va amaliy mashg‘ulotlardan iborat.
O’quvchilar mehnat ta’limining nazariy asoslarini o‘zlashtirishlari uchun taxminan 20% o‘quv vaqtini sarflashga rejalanadi. Uyda va mehnat kutubxonasida mustaqil ravishda har bir mavzuning nazariy asoslarini o‘zlashtirishIari lozim.
Bu holatni ilmiy jihatdan aniqlashda mehnat ta’limi o‘qituvchisi uchun maktab kutubxonasi va tegishli zamonaviy texnik-texnologik, umumiy ta’lim fanlariga, fan-texnikaga oid jurnallar va boshqa manbalar ro‘yxati, internet va qo‘lda tayyorlangan modellar, moslamalar, didaktik materiallar, axborotnomalar, o‘quvchilarga mo‘ljallangan kichik to‘plamIar qo‘shimcha manba bo‘lib xizmat qiladi.
O’qituvchi ustaxonalarda mavjud bo‘lgan stanoklar, asbobuskunalar, dastgohlar, moslamalarni ta’mirlab, amaliy va laboratoriya darslariga tayyorlab qo‘yishi, amaliy ish obyektlari uchun xomashyolar to‘plashi, eskizlar, chizmalar, texnologik xaritalar ishlab chiqishi lozim.
O’quvchilar tayyorlagan buyumlarni, ishlarni yakunlagan holatini nazorat etishga qaratilgan savollar, testlar, namunalarni ishlab chiqish darsga tayyorgarlikni tashkil etadi. So‘nggi yillarda mehnat ta’limi jihozlari ro‘yxati ta’limning yangi vositalari hisobiga sezilarli kengaydi va hozirgi kunda 400 nomdan iborat. Bular 220 tacha har xil turdagi asboblar, moslamalar, stanoklar, 16 xil priborlar, 30 xildan ortiq modellar va ularning qismlari, 14 xil to‘plamdagi jadvallar va plakatlar, 120 dan ortiq ekran vositalari va qo‘llanmalaridan iborat.
Buning ham ­ masi mehnat ta’limining politexnik yo‘nalishini kuchaytirish, o‘quvchilarga texnika, texnologiya, iqtisodiyot va hozirgi zamon ishlab chiqarishining tashkiliy asoslarini chuqurroq va to‘liqroq ochib berish, ularda har turli materiallarga mexanik ishlov berishning dastlabki ko‘nikmalarini ertaroq shakllantirish zaruratidan kelib chiqqan.
Pedagogik nuqtayi nazardan o‘quv-moddiy ta’minot o‘quvtarbiya jarayoni samaradorligini va sifatini oshirishga, ta’limning politexnik va kasbga yo‘naItiruvchi jihatlarini to‘liq amalga oshirilishini ta’minlashga zamin yaratishi kerak. O’quvchilarga ta’lim vositalari orqali beriladigan axborot ilmiy jihatdan to‘g‘ri bo‘lishi, o‘quvchilarning tayyorgariik darajasini oshirishga imkon berishi lozim.
Iqtisodiy jihatdan o‘quv-moddiy baza maqsadlarini mehnat o‘quv-tarbiya jarayoni sifatiga zarar yetmaydigan holda amalga oshirish imkonini beradigan o‘quv jihozlaridan to‘liq foydalanishga qaratilgan bo‘lishi zarur. O’quv ko‘rgazmalari va o‘quv jihozlari tarkibida, odatda kamyob va qimmatbaho materiallar bo‘lmasligi, ularni tayyorlash asossiz ravishda ortiqcha xarajatlar talab qilmasligi va ommaviy ravishda maktablar sotib olish imkoniga ega bo‘lishi kerak.
Iqtisod nuqtayi nazardan o‘quv jihozlari ustida o‘qituvchilar va o‘quv ustalari ishlashlari lozim. Umumiy ta’lim maktablari sharoitida o‘quvchilarning mehnat va kasb-hunarga yo‘naltirish sifatini yaxshilash hamda takomillashtirish uchun o‘quv ustaxonalari va laboratoriyalarida har bir kiritilgan kasb va ixtisosliklarning asbob-uskunalarini, moslamalarini ishga sozlash, ta’mirlash hamda qayta tayyorlashni tashkil etish va ularning metodikasini hal qilish ahamiyatga ega.
Chunki, o‘quvchilarga xuddi ana shular orqali texnik-texnologik operatsiyalarni bajarish asosiy faoliyatlariga yo‘naltirilgan. Shuningdek, mehnat ta’limining har bir yo‘naIishi bo‘yicha asbob-uskunalarni ishga sozlash uchun o‘quvchilar eng avvalo qo‘llaydigan asbobuskunalarining tuzilishini mukammal o‘rganishlari zarur.

Asbob-uskunalarni ishlatish va ularni qo‘llashga sozlashni asbob-uskunalar va moslamalar yuzasidan bajariladi;

1) turlari, tuzilishlari, xususiyatlarini o‘rganib mavjud kamchiliklarni bartaraf etish va ishga sozlash;
2) qo‘llanishlari, qo‘llanish usullari va texnologiyasini o‘rganib, mavjud kamchiliklarni bartaraf etish va ishga sozlash;
3) tayyorlash texnologiyasi standartlari, sifat belgilarini o‘rganib, mavjud kamchiliklarni bartaraf etish va stanok mashinada qo‘llash;
4) tayyorlashda qo‘llaniladigan usullar, operatsiyalar, asbobuskunalar, moslamalar, stanoklarni o'rganib, mavjud kamchiliklarni bartaraf etib moslashtirish; ishchi-mutaxassislarni qayta tayyorlasli, malaka oshirish;
5) tayyorlashda ishlatiladigan materiallarning texnologiyasi vasifatlarini yaxshilash.
Mehnat ta’limining nazariy hamda amaliy mashg‘ulotlarida o‘quvchilarni qo‘llaniladigan xomashyolar va namunalar bilan tanishtirish hamda foydalaniladigan metodikasini yoritish o‘ziga xos o‘rin egallagan. Mehnat ta’limi yo‘nalishlari bo‘yicha joriy etilayotgan tashkiliy, metodik va boshqa masalalar qatorida moddiy-texnik baza, ayniqsa xomashyo hamda namunalar bilan ta’minlash eng murakkab va dolzarb muammodir.
O’quvchilar buni inobatga olishlari bilan birga mavjud imkoniyatlardan xabardor bo‘hshi maqsadga muvofiqdir. Yog‘ochga ishlov berishda amaliy tashkilot hamda yog‘ochsozlik korxonalaridan olingan mahsulot (eshik, rom, imoratsozlik detallari va boshqa buyurtmalardan ortib qolgan bo‘laklar, qirindilar, bahor va kuz davrlarida daraxtlarni kaltalash holatida paydo bo‘lgan sarjinchalar va ko‘zsiz dumaloq bo‘laklar) yog‘ochsozlik mehnati uchun xomashyo tarzida qo‘llanishi eng ommaviy tajriba hisoblanadi, ulardan mehnat ta’limi jarayonida turli buyumlar (bolg‘a va iskanalar uchun dastalar, sabzavot to‘g‘raydigan taxtalar, yog‘och g‘o‘lasining arralangan namunalari, yelimlangan yog'och vaza va hokazo) tayyorlanib ijtimoiy foydali mehnat mahsulotlariga aylanadi.
Mehnat ta’limida o‘quvchilarni xomashyolar bilan tanishtirish, shuningdek, ularni nazariy hamda tarixiy ma’lumotlar bilan ham tanishtirish, fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan namunalar (detallar, mexanizmlar, stanoklar, texnik-texnologik jarayonlar xaritalari, qog‘oz-kartonlardan tayyorlangan maketlar) keng qo‘llanilmoqda.
Metallarga ishlov berishda otaliq tashkilot hamda metallsozlik korxonalarida asosiy ishlab chiqarish jarayonida tayyorlanadigan mahsulotlardan ortib qolgan chiqindilar: tunuka quymasi va boshqa qoldiqlar, metallsozlik ishlaridan paydo bo‘lgan parchinlar, brak holiga kelgan turli shakldagi detallar mehnat ta’limida metallga ishlov berish uchun xomashyo sifatida qo‘llaniladi. Shu bilan birga metallarni qirqish jarayonida shu tariqa yig‘ilgan metall chiqindilari ham xomashyo bo‘la oladi.
Ulardan mehnat ta’limi darslarida metalldan tayyorlangan o‘yinchoqlarning buzilgan qismlarini sozlashda, turli asboblar, maketlar, modellarni yasashda foydalanish mumkin. Ular turli shakldagi detallarni shlangensirkul bilan o‘lchash, nazorat ishlarini bajarish uchun mehnat obyekti vazifasini bajaradi.
Metallardan tanlab olingan shvellersimon detallardan parmalash operatsiyalarini bajarishga foydalaniladi. Shundan o‘quvchilar lushunadilarki, tashlandiq detallardan (qaysi shaklda bo‘lmasin) ham o‘quv ishlarini bajarishda foydalanish mumkin. Bu birinchidan, o‘quvchilarni izlanish, ijod qilishga undaydi, chunki ma’lum bo‘lmoqdaki, detallar qaysi holatda bo‘lmasin, ulardan har xil texnologik operatsiyalarni bajarishda foydalanish uchun imkoniyat topiladi, ikkinchidan, o'quvchilarga iqtisodiy tarbiya berishga yordam beradi.
Mehnat ta’limida xomashyo va namunalar qaysi holatda, shaklda va qanday materialdan bo‘lmasin, ular o‘quvchilar uchun u yoki bu texnologik operatsiyalarni o‘zlashtirishlarida o‘quv obyekti bo‘la oladi. Turli o‘lcham va shakldagi tunuka bo'laklari kavsharlash operatsiyalarining turli xillarini o‘zlashtirishga olib keladi. M azkur tunuka parchalari xomashyo sifatida qo‘llaniladi. Xomashyo materiallaridan o‘quvchilar chilangarlik ustaxonasida knopkalar ishlab chiqaradigan asbob tayyorlashlari maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Bunday moslamani 8—10 mm li simdan tayyorlash mumkin. Shunday qilib, xomashyo turlari va namunalari o'quvchilar uchun texnika-texnologiya, materialshunoslik, qirqish nazariyasi, ustaxonada o‘zlashtirilgan chilangarlik, tokarlik, frezerlash, parmalash va boshqa o‘quv mashg‘ulotlari bo‘yicha shakllangan bilim, ko‘nikmalarni malaka darajasiga ko‘tarish uchun zamin yaratiladi. Shu tarzda gazlamaga ishlov berish texnologiyasi, pazandachilik, qishloq xo‘jaligi hamda milliy hunarmandchilik yo‘nalishlarida ham mavjud xomashyo va namunalardan foydalanish holatlarini yaratilsa maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Psixologik bilimlarda, umumlashtirilgan shaklda, o'qitish va tarbiyalashning allaqachon ma'lum bo'lgan psixologik qonuniyatlari, turli xil faoliyat turlari (o'yin, o'rganish, mehnat) sharoitida turli yosh bosqichlarida bolaning shaxsini shakllantirish, sohadagi muhim aloqalar. pedagogik va psixologik hodisalarning o'z aksini topgan. Psixologiya fani ko'plab qimmatli faktlarni to'plagan bo'lib, ulardan foydalanish maktab o'quvchisining mehnat va ishlab chiqarish mehnatining mazmuni va tashkil etilishini boyitish, uning shaxsiyatining zaxirasidan to'liq foydalanish, mehnat ta'limi tizimini ta'minlash va shu bilan uning tarbiyaviy ahamiyatini oshirishga yordam beradi.
U tomonidan o'rganilgan muammolar ro'yxatining o'zi ham psixologiyaning mehnat ta'limi va tarbiyasi sohasidagi imkoniyatlari haqida ko'p narsani aytadi. Keling, ulardan ba'zilarini nomlaylik. Bu erda, birinchi navbatda, maktab o'quvchilarini mehnatga tayyorlashda asosiy psixologik "yadro" muammosini ajratib ko'rsatish kerak. T.V.Kudryavtsev, E.A.Feraponova va boshqa psixologlarning tadqiqotlari shuni ko'rsatadiki, bunday "yadro" intellektual xarakterdagi umumiy mehnat ko'nikmalarini shakllantirish, topshiriqni nafaqat individual, balki birgalikdagi ish sharoitida ham bajarish qobiliyatidir. , maktab o'quvchilarining ishiga ijobiy motivatsiyani rivojlantirish, ular ijodkorlik uchun muhim bo'lgan boshqa shaxsiy xususiyatlar professional o'zini o'zi belgilash maktab o'quvchilari. Ijodkorlik insonning eng muhim ko'rinishi bo'lganligi sababli, psixologlar talabalarni ijodiy ish bilan tanishtirishning eng yaxshi usullari va vositalarini izlaydilar.
Ayniqsa, maktab o‘quvchilarining mehnat tarbiyasida bolalarni mehnatga undaydigan motivlar muhim ahamiyatga ega. Mehnatga munosabatni asosiy qadriyat sifatida shakllantirish motivlar bilan bog'liq. Psixologlar mutaxassislar mehnat faoliyatining psixologik mazmunini o'rganishga va shu asosda professiogrammalarni tuzishga katta e'tibor berishadi. Ko'pgina hollarda psixologik bilimlardan evristik maqsadlarda, ularni qo'llash natijalarini bashorat qilish uchun o'qitish va ta'limning ayrim usullarining samaradorligi mexanizmlarini tushuntirish uchun foydalaniladi.
Bunday mexanizm bo'lishi mumkin motiv, ehtiyoj, qiziqish, o'zini o'zi qadrlash. Ko'pgina psixologik bilimlar psixologik jihatdan o'xshash ish maqsadlari va harakat usullarini, shuningdek, ta'lim va tarbiya usullarini birlashtirish uchun ishlatiladi. O'qituvchi shaxs rivojlanishining umumiy qonuniyatlarini o'rganishi kerak. Shaxs ta'lim, ijtimoiylashuv va o'z-o'zini tarbiyalash ta'siri ostida shakllanadi. Shaxsiyat o'zaro ta'sir natijasidir tashqi ta'sirlar shaxsning ichki sharoitlari, uning yo'nalishi, qobiliyatlari, xarakteri va boshqa shaxsiy xususiyatlarini o'z ichiga oladi.
Psixologlar mehnat tarbiyasining psixologik mazmunini, xususan, mehnat vositasida har tomonlama rivojlangan shaxsni shakllantirishni qanday tadqiq etishlari bilan tanishamiz. Psixolog mehnat ta'sirida shaxsning tashqi ko'rinishidagi o'zgarishlarni qanday ko'rsatkichlar bo'yicha baholaydi
Avvalo, insonning xatti-harakatlari va xatti-harakatlari bilan, mehnat unumdorligini o'zgartirish orqali, mehnatga, o'z jamoasiga nisbatan, uning ehtiyojlari, qiziqishlari, o'zini o'zi qadrlashi va da'volari o'zgarishi bilan. Mehnatkash odamning ruhiyati, ayniqsa uning mehnatga munosabati uning faoliyati mahsulida juda sezilarli namoyon bo'ladi. Talaba ishdagi muvaffaqiyatsizlik va muvaffaqiyatlarga, uning ish sifatini baholashga, uning shaxsiy manfaatlari jamoat manfaatlariga to'g'ri kelganda qanday munosabatda bo'ladi.
Mehnat ta'limining psixologik muammolarini o'rganishning eng keng tarqalgan usullari - kuzatishlar, tajribalar, so'rovlar va testlar.


Kuzatishlar yordamida har qanday mehnat turida muhim bo'lgan xarakter xususiyatlari o'rganiladi: diqqat, mustaqillik, aniqlik va boshqalar. Bundan tashqari, u bolalar jamoasidagi munosabatlarni o'rganish uchun ishlatiladi. Tajriba psixologik bilimlarning boy manbaidir. Biroq, uni ishlatish katta qiyinchiliklar bilan bog'liq. birinchidan, shaxsiyatdagi o'zgarishlar asta-sekin sodir bo'ladi va tadqiqotchi har doim ham vaqtga ega emas. Ikkinchidan, shaxsning o'zgarishi mehnat ta'limi sharoitida bir emas, balki ko'plab omillarning funktsiyasidir. Tajriba natijasida mehnat faoliyatining ijtimoiy motivatsiyasi bolalarning mehnatga qiziqishini oshirishi aniqlandi.
Eksperimentning yana bir turi - o'zini boshqalar bilan taqqoslash orqali o'zini o'zi baholashning ishlab chiqilgan usuli. Bu taqqoslash natijalari odamga befarq emas: u ulardan mamnun yoki qoniqmaydi, tinchlanadi yoki tashvishlana boshlaydi. Ushbu uslub sub'ektning mehnat faoliyatidagi yutuqlariga munosabatini o'rganish, shuningdek, boshqa faoliyat turlariga, masalan, ta'limdan mehnatga o'tish davrida bu boradagi siljishlarni aniqlash uchun ishlatilgan. Buning uchun fanlardan o‘z yutuqlarini boshqa o‘quvchilarning muvaffaqiyati bilan solishtirish so‘raladi. Shunday qilib, har bir kishi nafaqat boshqalarni, balki o'zini ham baholadi, chunki u ba'zi talabalarni o'zidan ustun qo'ydi.
Ammo bu o'z-o'zini baholash to'g'ridan-to'g'ri emas, balki bilvosita amalga oshiriladi. Mavzularning javoblari asosida o'z-o'zini baholashda sub'ektning reyting o'rinlari aniqlanadi. O'rganilayotgan xulq-atvorning asosiy tendentsiyalarini aniqlash uchun (masalan, ishlash yoki kasb tanlashning odatiy motivlari, bir xil yoshdagi bolalar o'rtasidagi turli kasblarning nufuzi va boshqalar) so'rov keng qo'llaniladi, uning muvaffaqiyati nimaga bog'liq. o'rganilayotgan muammo bo'yicha anketani tuzuvchining malakasi. Masalan, o'rta maktab o'quvchilarining mehnat faoliyatining asosiy motivlarini o'rganishda, yopiq so'rovnomadan foydalangan holda, eng ko'p uchraydigan ish motivlari ro'yxati tuziladi. Buning uchun bolalar mehnati psixologiyasiga oid adabiyotlar o‘rganilmoqda. Anketa o'z-o'zidan javob berish imkoniyatini beradi savol berildi.