O‘quv yilida umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 9-sinf o‘quvchilari uchun geografiya fanidan bosqichli imtihon materiallari va ularning javoblari

«Parlamentar respublika» va «Selluloza» atamalarining mazmun-mohiyatini tushuntiring.

1. 
   Respublika (lotincha: respublica, res — ish va publicus — ijtimoiy, umumxalq) — davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar. Parlamentar respublikalarda hukumat tarkibi parlament saylovlari natijalari asosida siyosiy partiyalar tomonidan shakllantiriladi, prezidentning funksiyalari esa cheklangan bo'ladi. Germaniya, Avstriya,
   

Italiya, Bolgariya, Latviya, Estoniya, Gretsiya, Isroil, Hindiston, Janubiy Afrika Respublikasi va boshqalar ana shunday davlatlar sirasiga kiradi. Parlamentar respublikalar ko'proq Yevropada joylashgan.

2. 
   Selluloza - maydalangan va kimyoviy yo‘l bilan ishlangan yog‘och massasi, u sun'iy tola va qog‘oz ishlash uchun xomashyo bo‘ladi.
   

3. Dunyoning siyosiy xaritasidan aholisi 1 mlrd dan ortiq bo’lgan davlatlarni ko’rsating. Ushbu davlatlarning poytaxtlaridan qaysi birida Quyosh nisbatan erta chiqadi? Ushbu shaharning geografik koordinatalarini aniqlang.

Jahonda aholisi 1 mlrd dan ortiq bo’lgan davlatlar – Xitoy va Hindiston davlatlaridir.
Yuqorida keltirilgan davlatlarning orasida Xitoy davlatida Quyosh Hindiston davlatiga nisbatan erta chiqadi. Xitoy davlatining poytaxti: Pekin shahri.
Pekin shahrining geografik koordinatasi.

1. 
   40^o (39.91) shimoliy kenglik.
   
2. 
   116^o (116.41) sharqiy uzoqlik.
   

8. – bilet

1. 
   Eron, Avg’oniston va Pokistonning iqtisodiy geografik o’rinlarini taqqoslang. Qaysi davlatning iqtisodiy geografik o’rni nisbatan noqulay hisoblanadi v anima uchun?
   

ERON
Eron Islom Respublikasi Janubi-g'arbiy Osiyoning hududi, aholisi va iqtisodiy salo- hiyati jihatidan eng yirik davlatlaridan biri. Qirg'oqlari janubda Arabiston dengizi va Fors qo'ltig'i, shimoli-g'arbda Kaspiy dengizi suvlari bilan o'ralgan. Iqtisodiy geografik o'rni Janubi- g'arbiy, Janubiy va Markaziy Osiyo davlatlarini bog'laydigan transport yo'llari o'tganligi hisobiga qulay.
Boshqaruv shakli teokratik (diniy) respublikadir. Davlat rahbari - Oliy rahbar, shia musulmonlarining oliy martabali ruhoniysi (Oyatullo).
Prezident esa Eronda davlatdagi ikkinchi shaxs hisoblanadi. Poytaxti - Tehron shahri mamlakatning shimoli-g'arbiy qismida, Elburs tog' tizmasining etagida joylashgan.
Tabiiy sharoiti va resurslari. Eron hududining relyefi bir nechta tog' tizmalari va ular orasidagi botiqlardan iborat. Iqlim shimoli-g'arbiy hududlarida nam subtropik, markaziy va sharqiy hududlarda quruq subtropik, Fors qo'ltig'i bo'yida esa issiq va quruq tropik tipiga mansub. Tog' oralig'idagi botiqlarda iqlim keskin kontinental va o'ta quruq bo'lganligi tufayli o'simlik va hayvonot olamiga juda kambag'al bo'lgan toshloq va sho'rxok cho'llar shakllangan. Kaspiy dengiziga yaqin hududlarida nam iqlim sharoiti tufayli o'rmonlar keng tarqalgan.
Eng katta iqtisodiy ahamiyatga ega mineral boyliklari yirik neft va gaz zaxiralaridir. Neft va gaz konlari, asosan, Fors qo'ltig'i va Kaspiy dengiziga yaqin hududlarda joylashgan. Eronda mis, temir, marganes, polimetall rudalari konlari ham mavjud.
Aholisi. Eron aholi soni bo'yicha dunyodagi yetakchi 20 ta davlat qatoriga kiradi. Oxirgi yillarda tug'ilishning pasayishi tufayli aholining tabiiy o'sish sur'atlari sekinlashib bormoqda. Urbanizatsiya darajasi 70 % dan yuqori. Aholisi 9 million kishiga yaqin Tehrondan tashqari, Mashhad, Karaj, Isfaxon, Tabriz va boshqa «millioner» shaharlar mavjud. Aholi ancha notekis joylashgan bo'lib, asosan, g'arbiy qismida zich yashaydi, cho'lli hududlarida esa doimiy aholi yo'q.
Eron - ko'pmillatli davlat. Aholining 60 % idan ko'prog'ini tashkil etadigan forslar bilan birgalikda ozarbayjonlar, kurdlar, arablar, turkmanlar, armanlar va boshqa millatlar yashaydi. Aholining diniy tarkibida shia musulmonlari yetakchilik qiladi.
Iqtisodiyoti. Eron Janubi-g'arbiy Osiyo davlatlari orasida o'z iqtisodiy salohiyati bilan Turkiya va Saudiya Arabistoni singari alohida ajralib turadi. Sanoatning yetakchi tarmoqlari: neft va neftni qayta ishlash, gaz, metallurgiya, mashinasozlik, to'qimachilik va oziq-ovqat.
Qishloq xo'jaligining asosiy tarmoqlari: donchilik, bog'dorchilik, qo'ychilik, echkichilik va qoramolchilik. Kaspiy dengizida baliqchilik yaxshi rivojlangan. Baliqchilikning qimmatbaho mahsulotlaridan biri hisoblangan qora ikra eksporti boyicha Eron jahon bo'yicha yetakchi o'rinda turadi. Shuningdek, Eron gilam to'qish bilan ham dunyoga mashhur.