O'quv yilida umumiy 2021 o'rta ta'lim maktablarining 10-sinf

23-bilet
l. Jakeriva qo 'ze 'oloni.
Fransiyani yagona davlatga birlashtirishni tugallash oson vazifaemas edi. Chunki biriashtirish siyosati nafaqat ichki, ayni paytda, tashqi to'siqlarga ham uchragan. Eng katta tashqi to'siq Angliya edi. Fransiyaning Akvitaniya viloyati Angliya qo'l ostida edi. U bu viloyatni Fransiyaga qaytarib berishni istamagan. Buning ustiga, markaziy hokimiyatga bo'ysunmaslik uchun kurashayotgan Flandriya viloyati Angliya tomonidan qo'llab-quvvatlangan
Angliya qiroli Eduard III Fransiya qiroli Filipp VI (1328 - 1350) (qizining o'g'li)ning nabirasi bo'la turib, Fransiyaga qarshi siyosat yurita boshladi. Bu omillar Fransiya - Angliya munosabatlarini tobora keskinlashtirgan. Endi bu ikki davlat o'rtasida urush chiqishi muqarrar edi. Ułushning boshlanishi uchun bir bahona kerak edi, xolos. Filipp VI vafotidan so'ng Eduard

61. 
    Fransiya taxtiga da'vogarlik qilib chiqdi Biroq Fransiya qonunshunoslari ayol tomonidan bo'lgan avlod qirollik taxtiga o'tira olmaydi, degan xulosani berdi. Bu esa urush boshlashga bahona bo'ldi. Urushning boshlanishi. Urush 1337- yilda Angliyaning hujumi bilan boshlandi Flandriya urushda Angliyaning yaqin ittifoqchisiga aylandi.
    

2. 
   Go 'ri Amir maqbarasi.
   

Samarqanddagi me'moriy yodgorlik. Xalq orasida Go'ri Amir yoki Go'ri Mir (Mir Sayyid Baraka)

deb nomlanib kelinadi. Maqbaraga temuriylar sulolasiga mansub kishilar (Amir Temur, uning

piri Mir Sayyid Baraka, o'g'illari Umar-shayx, Mironshoh va Shohrux, nabiralari

Muhammad Sulton, Ulug'bek va b.) dafn etilgan. Boburning ta'kidlashicha, dastlab Temurning

nabirasi Muhammad Sulton Mirzo Samarqand qal ' asi jan.da Toshqo' rg'on — chaqarda Madrasa

qurdirgan. Muhammad Sulton halok bo'lgach (1403), Amir Temur uning xotirasiga maqbara

qurish haqida farmon berdi. Maqbara Madrasa hovlisining to'riga bunyod etilgan.

Bizgacha, asosan, peshtoqli darvozasi bor hovli va maqbara binosi saqlangan. Arxeologik tadqiqotlar natijasida maqbara hovlisining ikki yonidan Muhammad Sulton qurdirgan Madrasa va xonaqoh qoddiqlari topilgan Madrasa va xonaqoh chorsi hovlining sharqiy va g' arbiy tomonlarini egalla-gan. Hovliningjan.da gumbazli maqbara joylashgan. Maqbaraga jan. dan, Ulug'bek qurdirgan dalon (1424) orqali kiriladi. Maqbaraning chortoq tarhli ziyorat-xonasi) baland toqi — ravoqli, tepa-si yozuv hoshiyalari va ichki gumbaz bilan qoplangan. Tashki gumbazi 64 qobirg'ali, baland poygumbaz (diametri — 15 m, bal. 12,5 m)ga o'rnatilgan

3. 
   Mahmudxo 'ia Behbudiv havoti va faolivati.
   

Turkiston jadidlarini birlashtirishda «O'rta Osiyo jadidlarining otasi» deb tan olingan

Mahmudxo ja Beh-budiy (1875-1919)ning xizmati katta bo'ldi. U 1875-Țilning 19-yanvarida Samarqand yaqinidagi Baxshitepa qishlog'ida tug'ilgan. Dastlab Samarqand, so'ngra Buxoro madrasalarida tahsil olib, imom-xatib, qozi, keyin muftiy darajasiga ko'tarildi. Behbudiy Ocrta Osiyo jadidchilik harakatining asoschisi va yolboshchisi edi. Turkistonda ma'rifatparvarlik harakatining rivojlanishiga katta hissa qo' shgan shaxs hisoblanadi. Behbudiyning tashabbusi bilan o'z otasi sharafiga «Behbudiya kutubxonasi» deb atalgan
kutubxona tashkil qilingan

37

24-BILET
l. Spitaman qo 'zę '010ni.
Miloddan avvalgi 329-yilda yunon-makedonlar Maroqandani egalladi. So'g'diyona xalqi bosqinchilarga qarshi- kurashga chiqadi. Tez orada so'g'diylarga baqtriyaliklar va saklar qo'shiladilar. Qo'zg'olonga iste'dodli tashkilotchi va harbiy yo'lboshchi Spitaman boshchilik qiladi. Ancha qo' shin to'plagan Spitaman Maroqandani qamal qildi. Aleksandr qamalda qolganlarga yordamga uch mingga yaqin jangchidan iborat qo'shin jo'natadi. Qadimda «Politimet» deb atalgan Zarafshon daryosi bo'yida makedonlarga pistirma qo'ygan Spitaman dushman guruhini tamomila qirib tashlaydi. Shunda Aleksandrning 0' zi qo'zg' olonni bostirishga otlanadi. Yunonlarning katta kuchlari yaqinlashib kelayotganidan xabar topgan Spitaman qamalni to'xtatadi va o'z qo'shinlarini sahro sari boshlab ketadi.Saklarga qarshi kurash uchun Aleksandr Sirdaryo bo'yida, Xo'jand yaqinida qaľa barpo etish to'g'risida buyruq beradi. Bu qaľa Aleksandriya Esxata (Chekka Aleksandriya) deb ataldi. Aleksandr Maroqandada maxsus harbiy qo' shin qoldirib, asosiy qo' shinlari bilan qishlash uchun Zariasp (Baqtra)gajo'nadi. O'sha yilning bahorida Aleksandr qo'zg' olonni bostirish chorasini ko'radi. 0'z lashkarlarini uch qismga bo'lib, So'g'diyonani u boshidan bu boshigacha kezib chiqadi va tinch aholini qirib tashlaydi. Mil. avv. 328-yil kuzida Spitamanning Aleksandr bilan hal qiluvchi jangi bo'lib o'tadi. Kuchlar teng bo'lmaganidan Spitaman yengilib, yana cho'lga chekinadi. 0' sha yerda u xoinlarcha o'ldiriladi.
2. Ichanqal 'a me 'moriy yodgorligi.
O'rta Osiyodagi yirik va noyob me'moriy yodgorlik. Xivaning ichki qal ' a (Shahriston) qismi. Ichan qal 'a shaharning Dishan qal 'a (tashqi qaľa) qismidan kungurador devor bilan ajratilgan. U Xiva raboti (Dishan qal 'a)dan baland qo'rg'ontepaga o'xshab ko'rinadi. Ichan qal 'aga 4 darvoza (Bog'cha dar-voza, Polvon darvoza, Tosh darvoza, Ota darvoza)dan kirilgan

Xorazm xalq me'morligining ajoyib obidalari: madrasa, masjid, saroy va minoralar, asosan, Ichan qal 'ada. Undagi me'moriy yodgorliklarning yara-tilish tarixi, asosan, 4 davrga taal-luqli• birinchisi Xorazmning qad. davridan to mo'g'ullar istilosi davriga qadar, bu davrdan Ko'qna arkning g'arbiy devori, qal'a devorining shim.sharqiy burchagidagi qad. davrga mansub burj va qal'a devori qoddiqlari saklanib qolgan. Ikkinchisi Xorazmning 1220 yildagi mo'g'ullar istilosidan keyin tiklanish davri. Bu davrda Sayid Alovuddin maqbarasi va b. mahobatli binolar qurilgan. Uchinchi davri 16—17-asrlarga to'g'ri keladi. Shu paytda (Abulg'ozixon va Asfandiyorxon hukmronlik davri) Ichan qal 'ada Anushaxon hammomi (1657), peshayvonli Oq masjid (1675), Xo'jamberdibek madra-sasi (1688) kabilar bunyod etildi, Ko'hna ark istehkomlari mustaqkamlandi, ko'rinishxona (xonning qabulxona-si) qurildi (1686—88). Buxoro bilan Eron o'rtasida Xiva xonligi uchun boshlangan urush natijasida (18-asrning 1 -yarmi) Ichan qal 'a va, umuman, Xiva sh. qattiq shikastlandi (Xiva bir qancha vaqt Eronga tobe viloyat bo'lib turdi).

3. Kamoliddin Behzod havoti va faolivati.
Kamoliddin Behzod (1455—1536) XV asr tasviriy san 'atining ulug'

namoyandasidir. U musavvirlikda "Hirot maktabi" deb nomlangan yangi bir ijodiy uslubning

asoschisi bo'ldi Behzod o'z davrida Moniyi Soniy (Ikkinchi Moniy) deb ulug'langan. U ustoz san'

atkor sifatida O'rta Osiyo, Eron, Ozarbayjon va boshqa o'lkalar tasviriy san 'atining

taraqqiyotiga samarali ta'sir etdi. Behzodning ijodi xilma-xil mazmunga ega bo'lib, u tarixiy siymolar (Husayn Boyqaro, Shayboniyxon, Alisher Navoiy) portretlaridan tortib to serjilo

hukmdor saroylaridagi qabul marosimlari va				jang	maydoni
manzaralarigacha haqqoniy va ta' sirli qilib				bera Olgan.
Dehlaviyning	'Layli	va	Majnun"	bag'ishlangan	uning lirik

manzaralari yoki Sharafiddin Ali Yazdiyning "Zafarnoma" asari uchun chizilgan jang maydonidagi shiddatli jang tasvir etilgan miniaturalari nihoyatda jozibador va ta'sirchandir Behzod an'analari keyingi davr rassomlari ijodiga ijobiy ta'sir ko'r satdi. Uning ijodi va mero si san' atshunoslar, rassomlar tomoni dan keng o'rganiladi. Behzod nomini abadiylashtirib, O'zbekiston Respublikasi Birinchi Pre zidenti Islom Karimovning 1997-yil 23-yanvardagi farmoniga binoan Kamoliddin

38

Behzod nomidagi Davlat mukofoti ta'sis etildi, Milliy rassomlik va dizayn institutiga Behzod nomi berildi. 2000-yil noyabrda Toshkent, Samar qand shaharlarida va xorijiy mam lakatlarda YUNeSKO homiyligida Behzod tavalludining 545 yilligi keng nishonlandi, Toshkent shahrida Behzod nomidagi memorial bog' barpo etildi. Toshkentda Temuriylar tarixi davlat muzeyida Behzodga bag'ishlab Buyuk Britaniya, Turkiya, Hindiston, Ozarbayjon, Tojikiston - va O'zbekiston san'atshunos olimlari ishtirokida xalqaro ilmiy konferensiya o'tkazildi. .