|
Hinduizm - hozirgi Hindistonda tarqalgan din Shaklidir. U eramizdan oldingi dinlar - braxmanizm va vedaizmning evolyusiyasi natijasida eramizning birinchi ming yilligi o‘rtalarnga kelib Shakllangan. Shu davrdan boShlab hinduizm hukmron dinga aylangan. Hozirgi vaqtda Hindiston aholisining o‘rta hisobda 80 dan ortiqrok foizi hinduizmga e’tikod qnladi. Hinduizm sinkretik din bo‘lib, turli e’tiqodlar, urf-odat va marosimlar, mahalliy diniy e’tiqod va qaraShlarning murakkab kompleksi sifatida voke bo‘lib, urug‘-qabila dinlari elementlarini, braxmanizm, buddizm va jaynizmning asosiy goyalarini qamrab algan. Hinduizm o‘zining yagona tashkilotiga ega emas.
Hinduizm insonning tug‘ilganadan to vafot etishigacha bo‘lgan huquq va vazifalarini belgalab va cheklab qo‘yadi. Shuning uchun unda marosimchilikka keng o‘rin berilgan. Hinduizm kiShilarning ijtimoiy tengsizligani oklaydi va abadiylaShtiradi, ruhning bo‘lmasligi va ko‘chib aylanib YuriShi (sansara ta’limoti), qayta tug‘iliShi (karma ta’limoti), gunoh iShlar uchun javob beriShi, jannat va do‘zax kabi aqidalarni o‘z ichiga oladi.
Hinduizm politeistik din bo‘lib, unda ko‘p xudolilik elementlari saqdangan. Dindorlar tasavvurida boSh xudo Braxman Koinotning ijodkori va yaratuvchisidir. Bundan taShkdri hindlar Vishnu va Shiva xudolariga ham e’tiqod qiladilar. Hinduizm ta’limotida xudoning uch xil ko‘riniShda tasavvur etiliShi (trimurti) eng oliy, ilohiy, yakka xudoning uch xususiyati, deb talqin qilinadi. Bu xristianlikdagi uch Yuzli xudoga o‘xshaydi.
Hinduizm ta’limoticha, olam paydo bo‘lib, emirilib, yo‘q bo‘lib turadi, ya’ni olamning yaShaShi progressiv emas, aksincha, regressiv xarakterga ega; har bir davr olamning yuksak rivojlangan cho‘qqisidan boShlanib, uning inqirozga uchraShi bilan tugaydi, insonlar gunohga botib ketgach, olam yo‘qoladi.
Hinduizm jamiyatning tabaqalarga bo‘liniShini aks ettiruvchi savob va jazo (karma) g‘oyasiga asosan, inson hayotida 4 ta asosiy maqsad bor, deb da’vo kilinadi: 1) dxarma - oila va jamiyatda diniy talablarni bajariSh: 2) artxa - foydali iShlar qiliSh, zarur materiallarga ega bo‘liSh; 3) kama - muhabbat tuyg‘ulariga eriShiSh, his-tuyg‘ularni qondiriSh; 4) mokSha - o‘zgariSh zanjiridan butunlay xalos bo‘liSh.
Vishnuizm va Shivaizm oqimlarining vakillari o‘z xudolariga bag‘iShlab minglab katta-kichik ibodatxonalar kurganlar. Bu dinga e’tiqod kiluvchilar "muqaddas joylar", daryolar va boShqa har xil narsalarga sig‘inadilar. Hind xalqi orasida yovuz ruhlarga e’tiqod qiliSh keng tarqalgan. Ular turli hayvonlar - ho‘kiz, sigar, maymun va ilon kabilarga ham sig‘inadilar, ularni muqaddaslaShtiradilar. Masalan, hinduizm tarafdorlari sigirni sahiylik manbai va go‘zal ayol timsoln deb hisoblaydilar. Ruhoniylar sigirlarni so‘ymaslik va go‘Shtini emaslikni targ‘ib kiladilar. Ammo hinduizm sigar sutini ichiShni va undan xo‘jalikda iSh hayvoni sifatida foydalaniShni ta’qiqlamaydi.
Hind xalqi uchun Gang daryosi muqaddas hisoblanadi. Hinduizm diniga e’tiqod qiluvchilar Banoras Shahrini ham mukaddaslaShtiriShgan. Rivoyatlarga ko‘ra, go‘yo Gang daresi qirgog‘ida kiShi hayotdan ko‘z Yumsa, narigi dunyodagi hayoti ancha engillaShar, jannatga yo‘l olar degan diniy fikr bor.
Hinduizmning xarakterli xususiyatlari, Yuqorida qayd kilingandek, jamiyatdagi kiShilarni tabaqalarga - kastalarga ajratiShdir. Hozirgi paytda kiShilarni tabaqalarga bo‘liSh taqiqlangan. Ammo tabaqalarga bo‘liniSh minglab yillar davom etganligi va kiShilarning ongiga chuqur singib ketganligi uchun bu masalada muayyan qiyinchiliklar Yuz bermoqda. Hinduizmning "muqaddas" yozuvlariga Veda,
Upanishadlar kiradi. Keyinchalik "Maxabxarata" va "Ramayana" dostoniga o‘xShaSh, diniy marosimlar va urf-odatlar singdirilgan har xil afsona, rivoyat, hikmatli so‘zlar, epik dostonlar paydo bo‘la boShladi.
XIX asrning boshlarida hinduizm milliy-ozodlik harakati g‘oyalariga katta ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Shu bilan hinduizmda Shovinistik diniy e’tiqodlarni targ‘ib qilgan bir qator oqimlar ham paydo bo‘lgan.
Hozirgi vaqtda hinduizm Hindistondan taShqari Nepal, Shri Lanka, BangladeSh, Gavana va hindlar yaShaydigan boShka hududlarda tarqalgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
