O’quv uslubiy majmuasi

Va bu Eynshteynga Nobel mukofotini olib kelgan.

Yorug‘lik chastotasi kamayishi bilan fotoelektronning kinetik energiyasi pasayib, qandaydir kichik chastotada ν= ν₀ fotoeffekt kuzatilmaydi:

, (4)

Ana shu n₀ chastota berilgan metall uchun fotoeffektning «qizil chegarasi» bo‘ladi va faqat elektroning chiqish ishiga bog‘liq bo‘ladi.

(2) -, (3) – va (4) – ifodalardan quyidagiga ega bo‘lamiz:

, (5)

Yorug‘lik bosimi

Eynshteynning yorug‘lik kvantlari to‘g‘risidagi gipotezasiga asosan, yorug‘lik diskret energiya portsiyalari – fotonlar sifatida nurlanadi, yutiladi va fazoda tarqaladi.

Foton energiyasi ε₀ = hν ga teng. Foton massasini uning energiyasi orqali ifodalash mumkin:

, (2)

Fotonni elementar zarracha deb hisoblasak, s yorug‘lik tezligi bilan tarqalishi sababli, turg‘un massasini nolga teng, deb hisoblash mumkin.

Fotonning impulsi

, (2)

ga teng.

Fotonning massasi, impulsi va energiyasi uning korpuskulyar xususiyatini belgilaydi, n - chastotasi esa, yorug‘likning to‘lqin xususiyatini belgilaydi.

Foton, agarda impulsga ega bo‘lsa, u holda jismga tushayotgan yorug‘lik unga bosim ta’sirini o‘tkazadi, chunki foton sirtga urilganda, unga o‘z impulsini uzatadi.

Jism sirtiga n chastotali monoxromatik yorug‘lik nuri tushayotgan bo‘lsin. Agarda birlik sirt yuzasiga birlik vaqtda N ta foton tushsa, jism sirtining r - qaytarish koeffitsientiga asosan rN fotonlar qaytadi, (1 - r)N fotonlar esa jismda yutiladi.

Har bir yutilgan foton sirtga impuls uzatadi, qaytgan foton esa

impuls uzatadi. U holda sirtga ta’sir etuvchi bosim quyidagiga teng bo‘ladi:

bu yerda hn bitta fotonning energiyasi bo‘lgani uchun,

Nh ν = E

barcha fotonlarning energiyasi bo‘ladi yoki sirtga tushayotgan yoritilganlik energiyasi bo‘ladi.

Bu yerda - nurlanish energiyasining hajmiy zichligi deb ataladi.

Shuning uchun, yorug‘lik sirtga normal tushishida hosil qilgan bosimi

, (3)

ga teng bo‘ladi.

Kompton effekti

1923 yilda Kompton rentgen nurlarining turli moddalarda sochilishini o‘rganib, sochilayotgan nurlarning to‘lqin uzunligi tushayotgan nurlar to‘lqin uzunligidan katta ekanligini aniqladi.

, (1)

bu yerdal - tushayotgan rentgen nurining to‘lqin uzunligi, l¢ - sochilgan

nurlar to‘lqin uzunligi, q- sochilgan nur bilan tushuvchi nur orasidagi burchakdir (162 - rasm) l₀=0,0242 A⁰ nurning tabiati va to‘lqin uzunligiga bog‘liq bo‘lmagan o‘zgarmas kattalikdir.