O’quv-uslubiy majmuaning tarkibi

ZMning fizik–kimyoviy xususiyatlari va klassifikatsiyasi

Zaharlovchi moddalar kimyoviy birikmalarning turli sinflariga mansubdir. Agregat holatiga ko’ra ko’pchilik ZM suyuq holda bo’ladi, lekin aerozol (mayda zarrachalar) holida qo’llaniladigan qattiq kristall moddalar ham mavjud. ZMlar inson organizmiga ta’siri jihatidan 6 ta guruhga bo’linadi:

1. 
   Fosfororganik ZM – nerv sistemasini falaj qilish ta’siriga ega bo’lib, zarin, zoman va V–gazlar kiradi.
   
2. 
   Terini yara qiluvchi ZM – iprit va lyuizit kiradi.
   
3. 
   Umumzaharlovchi ZM – tsianid kislota va xlortsian kiradi.
   
4. 
   Bo’g’uvchi ZM – fosgen va difosgen kiradi.
   
5. 
   Ko’zdan yosh oqizuvchi va ta’sirlantiruvchi ZM – xloratsetofenon,adamsit va xlorpikrin kiradi.
   
6. 
   Psixoximiyaviy ta’sir qiluvchi ZM – meskalin, brom va lizerin kislota dietilamidi DLK kiradi.
   

Yuqorida sanab o’tilgan ZMning birinchi 4 guruhi suyuqlik bo’lib, qolganlari qattiq kukunsimon moddalar. Birinchi 4 guruhdagi ZM o’ldiruvchi ta’sirga ega bo’lgan ZM qatoriga kiradi, 5, 6 guruhdagi ZM esa kishini o’ldirmaydi, biroq vaqtinchalik holdan toydiruvchi ta’sirga ega.

Suyuq ZM shartli ravishda turg’un va turg’un bo’lmagan ZMga ajraladi. Turg’un ZMga qaynash harorati yuqori bo’lgan, sekin bug’lanadigan, joylarni va buyumlarni uzoq muddat (bir kun, hatto haftalab) zaharlab turadigan ZM kiradi. Bularga zarin, zoman, iprit, vigazlar kiradi. Turg’un bo’lmagan ZMning qaynash harorati past bo’lib tez bug’lanadi, joylarni qisqa muddat, bir necha daqiqa yoki bir necha soat davomida zararlantiradi. Turg’un bo’lmagan ZMga tsianid kislota, xlortsian, fosgen, difosgen kiradi.

ZMlarning turg’unligi o’zining xususiyatigagina bog’liq bo’lmasdan balki havo va tuproq haroratiga (bug’lanish issiq kunda tezroq, sovuq kunda sekinroq bo’ladi), shamolning tezligiga, joyning xarakteriga (o’rmonda va o’tloq joyda bug’lanish sekin bo’ladi), yog’ingarchilikka va boshqalarga ham bog’liq.

ZMning organizmga ta’siri indikatsiya hamda degazatsiya usuli uning kimyoviy tarkibi va formulasiga bog’liq.