O„quv qo„llanmada suv xo„jaligi boshqaruvini yanada takomillashtirish

Vertikal drenaj
– qishloq xo„jaligi erlarini drenaj qilish turi; sug„oriladigan 
erlarning optimal meliorativ rejimini ta‟minlash maqsadida er osti suvlarinn 
so„rib olish uchun nasoslar bilan jihozlangan burg„i quduqlari sistemasi.
O„zbekistonning sugoriladigan dehqonchilik mintaqalarida vertikal drenaj 
tuproqning sho„rlanishi va zax bosishiga qarshi qo„llaniladi.
Vertikal drenajning sho„rsizlantirish samarasi sho„r yuvish, vegetatsion
suyurish, tuproq-grunt aeratsiyasi va tuproq qoplami zonasidan erigan tuzlarni
er osti suvlarining chuqurroq gorizontlariga tushirish yoki ularni sug„oriladigan
hudud chegarasidan tashqariga chiqarib yuborish yo„li bilan amalga oshiriladi. 
Vertikal drenaj asosan gorizontal drenaj kam samara beradigan, tuproq
qatlami suvni sust o„tkazadigan, er osti suvlarining bosimi katta bo„lgan 
qatlamlarda quriladi.
Burg„i qudug„ining chuqurligi hududning litologik tuzilishiga qarab 30 
dan 100 m gacha, diametri 1000 mm gacha, suv sarfi maydonning gidrogeologik
sharoitiga bog„liq ravishda, 15 l/s dan 200 l/s gacha bo„lishi mumkin. Bitta tik 
drenaj qudug„ining ta‟sir maydoni er sharoitiga qarab 30-40 gektardan 120-150 
gektargacha boradi. 
Tik drenaj quduqlarning boshqa drenaj tiplariga (yopiq drenaj) qaraganda 
afzalliklari: 3-4 yil mobaynida sho„rlangan erlarning meliorativ holatini 
yaxshilanishi; erdan foydalanish koeffitsientining yuqoriligi; o„simliklar 
hosildorligini 2-3 yilda keskin oshishi; chiqarilgan suvlarni sug„orishda ishlatilishi. 

---

116 
Sug„oriladigan erlarning melioratsiyasida albatta hozirgi vaqtdagi samarali 
mukammal tik drenajlarni qo„llash maqsadga muvofiqdir, (6.4.1.1-jadval). 
6.4.1.1-jadval. 
Turli tipdagi drenajlarning qiyosiy samaradorligi (SANIIRI) 
Ko„rsatkichlar 
O„lchov 
birligi 
Drenaj tiplari 
Ochiq 
YOpiq 
Tik 
Kombinatsiya-
lashgan 
Erdan foydlanish koeffitsienti (EFK) 
% 
87-90 
95-96 
98-99 
96-97 
Sizot suvlar sathini (SSS) boshqarilish 
diapazoni 
m 
1,5-2,0 
2,0-2,4 
2,0-5,0 
2,0-3,5 
SSS o„zgarish tezligi 
sm/sutka 
2-5 
5-10 
15-25 
10-20 
Meliorativ davr davomiyligi 
yil 
15-20 
5 -8 
3 -4 
4 -5 
Maqbul meliorativ rejimni yaratish va 
tuproqlarning sho„rini ketkazish sur‟atlarini 
tezlashtirish hisobiga suvni tejash 
% 
- 
12 -25 
25-40 
25-30 
Suv tashlamalarini bartaraf qilish hisobiga 
suvni tejash 
% 
- 
10 
15-20 
10 -15 
Paxta seleksiyasi, urug„chiligini etishtirish agrotexnologyalari ilmiy-tadqiqot 
institutining 30 yillik tajriba natijalarini ko„rsatishicha tarkibida 1-3 g/l tuz tutgan 
suv bilan g„o„za sug„orilganda uning hosili daryo suvi bilan sug„organ bilan 
barobar, ba‟zibir xolatda gektar hisobida 1,5-2,0 sentnerga ko„p bo„lgan; tarkibida 
4,5-5,0 g/l tuz tutgan suv bilan sug„orilganda g„o„za hosili 2,5-3,0 sentnerga 
kamaygan (daryo suv bilan sug„organda o„rtacha 28,0, ko„rsatilgan suv bilan 
sug„organda 2,5-2,6 sentner), umuman sug„ormagan dalada hosil 14-15 s/ga 
barobar bo„ldi. 
Sirdaryo viloyati sharoitida geomorfologiya nuqtai nazardan suvlarning 
joylanishi: tuplanish, pastga qarab gruntlar orasidan suvning oqishi-tranzit, chiqish 
(buloqlar hosil bo„ladi) va yoyilma hududlarga bo„linadi. CHiqish zonasida sizot 
suvlar mineralizatsiyasi ko„pincha 1 g/l dan kam bo„ladi. Lekin bu zonada zavurlar 
chuqurligini 1,5 m emas, 2,5 m qilib kavlangan. Bu holatni Farg„ona viloyatini 

---

117 
Beshariq, Furqat, Uchko„prik, Bog„dod, Rishton, Oltiariq, Toshloq, Quva 
tumanlari va boshqa viloyatlarda ko„rish mumkin.