O‘quv qo‘llanma

Tavakkalchilikni boshqarish va uning usullari

Tavakkalchilikni boshkarish kuyidagi faoliyatlarni uz ichiga oladi:

- tavakkalchilikni aniklash, taxlil qilish va uning darajasini baxolash:
- tavakkalchilikni ogoxlantiruvchi tadkirlarni ishlab chikish, uni minimallashtirish va sugurtalash tadbirlarini belgilash:
- tavakkalchilik okibatida kurilgan zararlarni koplash va korxonani tiklash yulini izlash.
Bulardan tashkari tavakkalchilikni strategik boshkarish yuzasidan kuyidagi savollarga javob topish zarurdir: Korxona aynan kaysi bir turdagi tavakkalchilikni uz faoliyatida kullash kerak? SHu singari tavakkalchilikni boshkarish uchun kaysi bir usullarni kullash ma’kul?
Korxona uz zimmasiga kay darajadagi tavakkalchilikni olishi mumkin?
Ammo tavakkalchilikni boshkarish strategiyasi belgilab olishning uzi etarli emas. Bundan tashkari, shu strategiyani amalga oshirish mexanizmi, ya’ni tavakkalchilikni boshkarish tizimini ishlab chikish lozim. Bu kuyidagilardan iborat:
- kabul kilinadigan karorlarni samarali baxolash va uni nazorat tizimini yaratish:
- korxonada tavakkalchilikni boshkarish uchun maxsus bulimi tashkil kilish yoki shaxsni tayinlash:
- tavakkalchilikni sugurtalash, zarar va yukotishlarni koplash uchun maxsus mablaglar va zaxiralar ajratish.
Amaliyotning tasdiklashicha, bu tadbirlardan tashkari, tavakkalchilikni boshkarish buyicha maxsus kullanmalar ishlab chikishni takozo etadi. Aynan shu kullanmada xar bir bulim va menejerlarning tavakkalchilikka borish me’yorlari kursatilgan buladi.
Ba’zi xollarda kuyidagi xolatni xam e’tiborga olish lozim buladi. Sugurtani uz buyniga olish usuli korxonani bir xil maxsuloti kup, ularning ishdan chikish extimoli kam bulgan xollarda xam juda kul keladi. Masalan, yuzlab tannerlarga ega yirik neft komponiyalari foydalanishadi. CHunki, firmaga yiliga bitta tankerni yukotish (bu yuz bermasligi xam mumkin) xamma tankerlar uchun sugurta soligi tulashdan kura arzonga tushadi.
Tavakkalchilikni boshkarishda asosan ikki usul kullaniladi:
a) tavakkalchilikni ogoxlantirsh va uni chegaralash usuli:
b) zararni koplash usuli.
Tavakkalchilikni ogoxlantirish (chegaralash) usullari kuyidagilardan iborat:
- karor kabul kilish mukobillarini va tavakkalchilik darajasini obdon ekspertizadan utkazish:
- tavakkalchilikning muayyan karorni kabul kilish bilan boglik bulgan xarajatlar summasini belgilash:
- karzdorning majburiyatlarini bajarilishini ta’minlash uchun turli-tuman kafolat va karz operagiyalaridan foydalanish:
- tavakkalchilikni diversifikagiyalash ya’ni korxona kapitalini turli faoliyatlarga investigiyalash: turli kurinishdagi kimmatli kagozlarga investigiya kilish: investitsiya portfeli tarkibini optimallashtirish: tovar etkazib beruvchilarni kupaytirish: bozorning bir kancha segmentlariga tovar va xizmatlarni sotish, ya’ni iste’mollar kategoriyalarini, mijozlar va turli regionlarni kamrab olish: kadrli mollarni turli joylarga saralash va x.k.:
Tavakkalchilikni boshqarishning yangi usuli tavakkalchilikni boshqarishda o‘yinlar nazariyasidan ham foydalaniladi. O‘yinlar nazariyasida agar ikki shaxs orasidagi o‘yinni nazarda tutsak unda ular bir shaxs bir-biridan bog‘liq bo‘lmagan qoida o‘z strategiyasini tanlashni tushunamiz. O‘yin maqsadi muvozanat nuqtasiga erishish strategiyasini tanlashdir.
Muvozanatlik strategiyasi - bu ishonchlilik strategiyasi bo‘lib, asosida to‘lov funksiyasining qiymati, uning ob’ektivligi yotadi va kamtarona qoida sanaladi. Ammo o‘yinlar nazariyasida ko‘pincha muvozanat holatdan uzoqlashib tavakkalchilikka yo‘l qo‘yishadi, bu esa ko‘plab amaliy masalalarning ishida uchrab turadigan holatdir. Bunda barcha mumkin bo‘lgan imkoniyatlardan o‘yinchining xulq-atvori, tanlagan strategiya natijasida keladigan foyda, uning stabilligi va boshqalar nazarga olinadi. Quyida biz muvozanat nuqtasidan uzoqlagan qoidada o‘yin yuritish misollarini ko‘rib chiqamiz.
Bunday strategiyada istagan natijaga erishish xavfi katta bo‘ladi. Bunday strategiyalarni tanlashda barcha imkoniyatlarni hisobga olgan holda shunday yo‘lni tanlash kerakki, unda raqibning hatti-harakati o‘zaro bo‘ladigan foyda bu tanlangan strategiyadan olinadigan natijalarni hisoblab uni muvozanat holat o‘yinlari bilan solishtirib ko‘rish zarur.