35
bo‘lish
uchun olib borilgan urushlar, shuningdek chet el
bosqinchilariga qarshi urushlar mavjud.
Armiya feodallar hukmronligi va dehqonlar zulmining quroli
edi. Xalqlarning feodalizmga o‘tish va feodal davlatlarning
shakllanishining turli yo‘llari feodal armiyasini tashkil qilish shakllari,
barcha qurol-yarog’, jangovar tayyorgarlik va ta'limning farqi va
xilma-xilligini hamda qurolli kurash usullarining farqini belgilab
berdi.
G‘arbiy Yevropada feodal jamiyatining
butun tarixi uch davrga
bo‘linadi - feodal munosabatlarning shakllanish davri (VI-XI asrlar),
rivojlangan feodalizm davri (XII-XV asrlar) va feodalizmning
parchalanish davri (XVI-XVII asrlar). Ushbu davrlarning har biri
feodal davlatlarining iqtisodiy va siyosiy tuzilishining ma'lum
xususiyatlari, harbiy tashkil etish va harbiy san'at shakllarining o‘ziga
xosligi bilan ajralib turardi.
Bir
qator
ijtimoiy-iqtisodiy
sabablarga
ko‘ra
barcha
mamlakatlarda feodalizm davridan boshqasiga o‘tish bir vaqtning
o‘zida sodir bo‘lmagan. Shuning uchun ma'lum bir mamlakatning
qurolli kuchlari va harbiy san'atini o‘rganayotganda, uning tarixiy
rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olish kerak.
Feodalizmning turli davrlarida
va turli davlatlarda feodal
davlatlarning qo‘shinlarini boshqarish, qurollantirish va tashkil etish
usullari bir xil emas edi, ular ushbu davlatlarning iqtisodiy sharoitlari
va siyosiy tizimi, tashqi siyosati, xalqlarining milliy xususiyatlari va
an'analari bilan belgilanadi.
Feodalizmning birinchi davri ishlab
chiqarish kuchlarining
nisbatan past darajasi, ibtidoiy jamoat va qulchilik munosabatlarining
sezilarli qoldiqlari mavjudligi bilan ajralib turadi. Bu davrda
dehqonlarning urushlarida keng qatnashishi bilan ajralib turardi,
ayniqsa urush maqsadi tashqi hujumni qaytarish va davlat
xavfsizligiga tahdid soluvchi dushmanga qarshi kurashish edi.
Feodal-ritsar armiyasini tashkil etish va ritsarlar qurollanishi,
ritsar armiyasini tashkil qilish ierarxik feodal zinapoyaga asoslangan
edi. Qo‘shinning boshida qirol - eng katta va eng muhim lord bo‘lgan.
Podshoh davrida zodagonlar ritsarlari kengashi tuzildi.
Kengash
tarkibiga eng yirik feodallar: gersoglar, graflar kirgan, ularning har
biri bitta "bayroq" (eng yuqori tashkiliy birlik) ni tashkil etgan o‘z
qo‘shinlarini boshqargan.
36
Ritsarning qurollanishi qilich, nayza, jangovar bolta va tayoqdan
iborat edi. Qilich va og‘ir nayza asosiy qurol edi. Himoya qurollaridan
ritsar qalqon, dubulg‘a va zirhga ega edi. XII asrning ikkinchi
yarmidan ritsarning jangovar oti zirh bilan qoplangan. Harbiy
texnikaning
rivojlanishi bilan, xususan, kamar (kamar - bu
takomillashtirilgan kamon). Ritsar qurollari tobora takomillashib bordi
va shu bilan birga og‘irlashdi, bu jang maydonidagi ritsar uchun
qiyinlashdi.
Biroz vaqt o‘tgach, XIV asrda halberd joriy etildi (halberd - uzun
o‘qli yarim oy shaklidagi bolta. Milya o‘tkir nayza bilan tugagan) -
bolta bilan nayzaning birikmasi bo‘lgan qirg‘in va pichoqlash
qurollari. Hukmron sinfdan tashkil topgan ritsar armiyasini
tarbiyalashning butun tizimi ritsarda sinfiy ustunlik va shaxsiy sharaf
tuyg‘usini rivojlantirishni maqsad qilgan. Ritsarlikni qabul qilishdan
oldin uzoq va ko‘p yillik mashg‘ulotlar o‘tdi. Biroq, butun
mashg‘ulotlar
tizimi
bitta
jangchining
yuqori
fazilatlarini
rivojlantirishga, jang san'ati -
duelda yuqori mukammallikka
asoslangan edi. Tirik qolgan manbalar ritsarlar otliq shakllanishida
mashq qilish haqida hech narsa demaydilar.
Ritsar armiyasi tomonidan olib boriladigan urush va jang usullari
va ritsar armiyasining harbiy san'ati juda sekin rivojlandi. G‘arbiy
Yevropa mamlakatlari qurolli kuchlarining bo‘linishi tufayli harbiy
harakatlar kichik kuchlar tomonidan olib borildi.
Strategik jihatdan urushlar qat'iy jangovar harakatlarga
yo‘naltirilmagan. Mamlakatlar o‘rtasidagi va har bir mamlakat
ichkarisidagi yirik feodallar o‘rtasidagi urushlar deyarli doimiy
ravishda
olib borilgan, ammo yirik janglar kamdan-kam uchragan.
Bundan tashqari, ularning aksariyati belgilangan maqsadlarga
erishishga olib kelmadi. Agar g‘alaba jang maydonida qo‘lga
kiritilgan bo‘lsa, bunda qoida tariqasida, bu quvg‘inlar bilan
mustahkamlanmagan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
