O‘quv qo‘llanma “Durdona” nashriyoti Buxoro 2022

Quldorlik jamiyati urushlarining kelib chiqish
sabablari va xarakteri. 
Quldorlik davlatining tashqi funktsiyalari hududni va mavjud 
tizimni tashqi tajovuzlardan himoya qilishga, hududni kengaytirish 
yoki yangi qullarni qo‘lga kiritish uchun urushlarda, tinchlik davrida 
boshqa davlatlar bilan munosabatlarni saqlashda va boshqalarda 
ifodalangan. 
Turli mamlakatlarda va rivojlanishning turli bosqichlarida 
quldorlik davlati shakli o‘zgargan. Qadimgi Sharq mamlakatlarida u 
monarx shaxsiyatini ilohiylashtirish va uning qudratining cheksizligi 
bilan ajralib turadigan sharqona despotizmni (cheklanmagan 

---

14 
hokimiyat, yagona hukmronlik) ifodalagan. Ushbu mamlakatlar, 
birinchi navbatda, harbiy ishlarda nazoratni sezilarli darajada 
markazlashtirish va murakkab byurokratik apparatning mavjudligi 
bilan ajralib turardi. Keyinchalik rivojlangan qadimiy davlatlarda 
boshqaruv shakllari xilma-xil bo‘lgan: monarxiya, aristokratik 
respublika va demokratik respublika. Biroq, boshqaruv shakli qanday 
bo‘lishidan qat’iy nazar, har bir mamlakatlatda davlat organlari, 
birinchi navbatda harbiy, soliqlarni yig‘adigan organlar, adolat 
funksiyalarini amalga oshiruvchi organlar mavjud edi. Qullarga egalik 
qiluvchi davlatlarni rivojlanib borishi bilan ularning mexanizmi qoida 
tariqasida tobora murakkablashib bordi. Ammo, davlat organlari 
sonidagi, ularga yuklatilgan funksiyalardagi va boshqa xilma-
xilliklarning farqiga qaramay, qul davlatining mexanizmi umuman 
zo‘ravonlik apparati bo‘lib kelgan va bu o‘z kuchi bilan iqtisodiy va 
siyosiy hokimiyatga ega bo‘lgan shaxslar guruhlari - qul egalarining 
irodasini majburiy amalga oshirishni ta’minlagan. 
Qullarga egalik qiluvchi davlatning paydo bo‘lishi va 
rivojlanishi bilan bir vaqtda qullarga egalik huquqi vujudga keldi va 
rivojlandi, bu qullar egalarining irodasi bo‘lib, jamiyatda hukm 
surayotgan munosabatlarni birlashtirgan umumiy majburiy me’yorlar 
edi.