O`quv materiallari

Moliyaviy leveridjni baxolash. 

Ishlab chikarish leveridjdan farkli ularok, 

moliyaviy leveridj umumiy foydaning uzgarishi natijada sof daromadning uzgarishini 

taxlil kiladi. Va u (U

FL

) belgilanib, kuyidagi formula orkali ifodalanadi.  

 

 

Bu erda;TNI-sof daromadning uzgarish tempi,% 

TGI-umumiy foyda uzgarish tempi,% 

         U

fl

-moliyaviy leveridj. 

 

Yukoridagi formulani soddalashtirish maksadida kuyidagilarni bajaramiz: 

GIkc·Q-FC: 

           NIk(GI-I

n

)·(1-T): 

           NIk?GI?(1-T): 

 

 

 

Bu erda In-ssuda va karzlarning foizlari; 

T-urtacha solik stavkasi. Shunday kilib,

 (U

fl?

?1) (8) 

 

Karzga  olingan  mablaglar  kanchalik  kup  bulsa,  ushancha  kup  mikdorda  ularga 

foizlar tulaniladi, Uz navbatida moliyaviy leveridj xam yukl 

ori  buladi.  Shunday  kilib,  korxona  kanchalik  kup  mikdorda  karzga  mablag  olsa, 

shunchalik moliyaviy leveridj xam kup buladi. Moliyaviy leveridjning ma’nosi shuki, 

uning  axamiyati  kanchalik  yukori  bulsa,  (shuncha)  yalpi  daromad  va  sof  daromad 

urtasidagi  bogliklik  shuncha  egri  chizik  kurinishida  ifodalanadi.  Yukori  moliyaviy 

6

.

1

%

10

%

16

80000

/

)

80000

88000

(

50000

/

)

50000

58000

(











У

пл

82

.

1

%

10

%

2

.

18

80000

/

)

80000

88000

(

60000

/

)

66000

78000

(











У

пл

29

.

2

%

10

%

9

.

22

80000

/

)

80000

88000

(

63000

/

)

63000

77400

(











У

пл

TGI

TNI

ФЛ



У

In

-

GI

GI

GI

T)

-

(1

In)

GI

(

GI

T)

-

(1

GI

GI

:

GI

NI

:

NI

ФЛ

























У

In

-

GI

GI

У

фл



---

219 

 

leveridj  sharoitida  yalpi  daromadning  sezilarsiz  uzgarishi  (kamayishi  yoki  tushishi) 

sof daromadni sezilarli uzgarishiga olib kelishi mumkin. 

 

Ko`rsatkich  

Kapital tuzilmasi (strukturasi) 

 

0% 

25% 

50% 

Yalpi 

daromad 

5400 

600

0 

660

0 

5400 

600

0 

6600 

5400 

6000 

660

0 

Tulangan 

foizlar 

 

 

 

750 

750  750 

2000 

2000 

200

0 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Solik 

tulashgacha 

5400 

600

0 

660

0 

4650 

525

0 

5850 

3400 

4000 

460

0 

Bulgan 

foyda 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Solik (35%) 

1890 

210

0 

231

0 

1628 

183

8 

2049 

1190 

1400 

161

0 

Sof foyda 

3510 

390

0 

429

0 

3022 

341

2 

3801 

2210 

2600 

299

0 

Rentabellik,

% 

17,6 

19,5  21,5  20,2 

22,7  25,4 

22,1 

26,0 

29,9 

Moliyaviy 

leveridj 

darajasi 

 

1,0 

 

 

1,14   

 

1,5 

 

GIkuzgarishi

:% 

 

-10,0 

 

10,0  -10,0 

 

100 

-100 

 

10,0 

NIkuzgarishi

:% 

-10,0 

 

10,0  -11,4 

 

11,4 

-15,0 

 

15,0 

ShKRk             

% 

 

3,9 

 

 

5,2 

 

 

7,8 

 

 

     Moliyaviy risk-moliyaviy leveridj bilan uzaro boglikdir. Moliyaviy risk-bu, karzga 

olingan  mablaglarni  foizini  tulolmaslik  bilan  boglik  bulgan  riskdir.  Moliyaviy 

leveridjning  usishi,  korxonaning  risk  darajasini  usishiga  olib  keladi.  Bir  xil  ishlab 

chikarish  darajasiga  ega  bulgan,  lekin  moliyaviy  leveridji  xar  xil  bulgan  ikkita 

korxona  misolida  oladigan  bulsak,  kaysi  korxonaning  moliyaviy  leveridji  yukorirok 

axamiyatga ega bulsa,usha korxonaning sof foydasi yukori buladi. 

 

Turli xil kapital tuzilmasi sharoitida XKR ning uzgarishi 

 

XKR-Xususiy kapital rentabelligi 

 

GI-yalpi daromad 

 

NI-sof daromad. 

 

1.Yukoridagi  jadvalga  sharx beradigan  bulsak, birinchidan, 2-jadvaldan  kurinib 

turibdiki, agar korxona karzga mablag olmasa, u xolda moliyaviy leveridj 1 ga teng 

---

220 

 

buladi.  Bu  degani,  yalpi  daromadning  uzgarishi,  sof  daromadning  uzgarishiga  tugri 

proportsionaldir.  Agar  yalpi  daromad  10%  dan  oshsa,  sof  daromad  xam  10%ga 

oshadi. 

 

2.Moliyaviy  leveridjning  uzgarishi  karzga  olingan  mablaglar  ulushi  bilan 

boglikdir. Bu xolda, ShKR imkoniyatlari yukori buladi. Bu kursatkich, karz olmagan 

korxonaga karaganda, mablaglarining yarmi olingan korxonadan ikki bor kup buladi. 

Shunga  uxshash  xolat  sof  foyda  kursatkichida  xam  kuzatiladi.  Yukori  darajadagi, 

ya’ni 1,5 leveridjga ega bulgan korxonaning yalpi daromadi 10% ga oshsa, u xolda 

korxonaning sof daromadi 15% ga oshadi. Lekin uz navbatida shuni xam aytib utish 

joizki,  korxonaning  moliyaviy  leveridji  kancha  yukori  bulsa,  uning  moliyaviy  riski 

xam shuncha yukori buladi. 

 

3.Kapital  tuzilmasining  moliyaviy  riskka  ta’sirini  biz  berilgan  grafikdan 

kurishimiz  mumkin.  Abtsissa  ukini  kesib  utgan  nukta  «moliyaviy  kritik  nukta»  deb 

ataladi. U karizga olingan mablaglarni foizlarni tulashga sarflanadigan minimal yalpi 

daromad  mikdorini  kursatadi.  Kanchalik  «moliyaviy  kritik  nukta»  yukori  bulsa, 

ushancha risk xam yukori buladi. 

 

4.Bu misolni boshkacha kilib ta’riflash xam mumkin. 2-jadvalda bir xil ishlab 

chikarish  kuvvatiga  ega  bulgan  3  ta  korxona  berilgan.  Lekin  ularning  kapital 

tuzilmasi xar-xildir. Ikkinchi xolda, bitta korxona olinadi. Va bu korxona raxbariyati 

kapital  tuzilmasining  uzgarishini  taxlil  kiladi.  Ikkala  xolda  xam  kuyidagicha  xulosa 

buladi:  uzok  muddatli  karzlarni  kupayishi,  shaxsiy  kapital  rentabelligini  oshishiga 

olib keladi. Lekin, shu bilan birga moliyaviy riskni oshishiga olib keladi. 

         Ishlab  chikarish-moliyaviy  leveridjni  birlashmasi  umumiy  leveridjni  tashkil 

kiladi. Umumiy leveridj (Ul) deb belgilanadi va kuyidagi formula orkali topiladi: 

 

  (9) 

 

Ishlab chikarish va moliyaviy risk umumiy xolda umumiy riskni ifodalaydi. 

 

 

UlkUpl•Uflk2,67 

 

Yukoridagi natijalarning iktisodiy taxlili shundan iboritki; 

-ishlab  chikarish  xajmini  10%  ga  oshirilishi,  yalpi  daromadni  16%  ga  usishini 

taminlaydi. (Upl koeffitsenti) 

-yalpi  daromadni  16%ga  oshirilishi,  sof  foydaning  26,7%  ga  oshishiga  olib 

keladi.(Ufl koeffitsenti); 

-ishlab  chikarish  xajmini  10%  ga  oshirilishi,sof  daromadni  26,7%  ga  kutarilishiga 

olib keladi.(Ul-koeffitsenti).