O`quv materiallari


FOYDA (ZARAR) = DAROMAD – XARAJAT



Download 4,94 Mb.
Pdf ko'rish
bet177/348
Sana03.07.2021
Hajmi4,94 Mb.
#108816
1   ...   173   174   175   176   177   178   179   180   ...   348
Bog'liq
MYuMpqJHMCCeIju8329duwGWidVi1sPguSFcihoM

 FOYDA (ZARAR) = DAROMAD – XARAJAT

 

 

Demak,  bundan  kurinib  turibdiki  jami  xo’jalik  yurituvchi  korxonalar 

foyda olishni ikki xil yo’l bilan oshirishlari mumkin, ular:

 

 

daromadni ko’paytirish; 



 

xarajatni kamaytirish; 



Xarajatlarni  boshqarish  yuqoridagi  foyda  olish  mexanizminining 

xarajatlar qismiga katta e’tibor qaratadi va quyidagilarga javob beradi: 

 

qaysi maxsulotni ishlab chiqarish (tuxtatish) kerak? 



 

Maxsulotga kanday narx kuyiish kerak? 

 

Kanaka xajmda ishlab chiqarish kerak? 



 

Ishlab chiqarish texnologiyasini o’zgartirish lozimmi yo’qmi? 

 

Kerakli  asbob-uskunalarni  sotib  olish  kerakmi  yoki  o’zida  ishlab 



chiqarsa afzalmi? 

Ushbu savollarga javob  berib  xarajatlarni boshqarish, boshqaruv  qarorlarini  

qabul  qilish  uchun  asos yaratib beradi. 

Maxsulot  tannarxiga  kushiladigan  xarajatlar  NIZOMIga  muvofik  tannarxni 

shakllantirishning asosiy tamoillari. 

Xarajatlar xaqidagi NIZOMning zarurati quyidagilar bilan belgilanadi: 

Ushbu NIZOM: 

Soliq solinadigan foyda bilan buxgalteriya uchyoti schyotlarida xosil bo’ladigan 

balans foydasini ajratish imkonini beradi. 

Moliyaviy  xisobot  shakllari  bilan  uzviy  boglangan  va  kizikuvchi  talabgorlar 

qaror qabul qilishi uchun moliyaviy xisobotni foydaliligini oshiradi. 

Ishlab chiqarish zaxiralarini baholash buyicha bir kator muammolarni echishga 

kumak beradi. 

Oldingi    NIZOMda  buxgalteriya  uchyoti  schyotlarida  xosil  bo’ladigan  balans 

foydasi  bilan soliqqa  tortiladigan  foydani ajratishga  imkon  yo’q  edi. Hozirgi davrda 

davlat  soliq  organlari  soliqqa  tortmaydigan  xarajatlar  maxsulot  tannarxiga 

kushilmaydi.  

Masalan,  komandirovka  xarajatlari  davlat  tomonidan  belgilangan  norma–

normativlar  chegarasida  bo’lsa  tannarxga  kushiladi,  lekin  xarajat  davlat  normasidan 

oshib ketsa tannarxga kushilmaydi.              

Davlat  tomonidan  ushbu  variantni  kullanalishi  samaralidir,  chunki  ayrim 

sub’ektlarni  noratsional  xarajatlari  tufayli  byudjet  daromadi  kamaishi  maqsadga 

muvofik emas. 

Korxonalar  uchun  aksincha.  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  menejerlar  korxona 

xarajatlari  to’g’risida  aniq  va  tulik  axborotga  ega  bo’lishlari  kerak;  fakatgina  shu 



201 

 

ma’lumotlar  asosida  maxsulot  sotishdan  olingan  foydani  aniq  va  to’g’ri  xisoblab 



bo’ladi. 

Korxona  tomonidan  qilingan  barcha  xarajatlar  daromad  bilan  koplanishi  shart. 

Bu  nuqtai  nazardan  kelib  chikkan  holda,  demak  xisobot  davri  uchun  korxona  uz 

faoliyatini natijasini xisoblayotganda barcha xarajatlar xisobga olinishi shart. 

Yuqoridagilardan  kurinib  turibdiki,  xo’jalik  yurituvchi  sub’ektlar  va  soliq 

organlarining  manfaatlari  bir-biriga  zid.  Ma’muriy  buyrukbozlik  tizimida  korxona 

ma’muriyati  xam,  soliq  idoralari  xam  davlat  bashkaruvi  va  nazorati  organlari  edi. 

Shuning uchun usha tizimda xam korxona soliq idoralaridan farqli o’z manfaatlariga 

ega  bo’lsada,butun  xo’jalik  tizimi  bitta,  davlat  «chuntagi»  edi,  bu  erda  korxona 

muammolarini echish dalat boshqaruvining yuqori organlari tomonidan bajarilar edi. 

Ushbu  sharoitda  yagona  axborot  tizimi  etarli  edi  va  binoborin  buxgalteriya  uchyoti 

ma’lumotlari va soliqqa tortish uchun ma’lumotlar asosida farq qilinmas edi.           

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  korxona  manfaatlari  va  davlat    manfaatlari  

orasidagi  ziddiyat  printsipial  xarakter  kasb  etadi.  Ushbu  ziddiyatni  echish  uchun 

korxona  buxgalteriya  uchyoti  uchun  axborot  yigishni  va  qayta  ishlashni  shunday 

tizimini  yaratadi  va  ishlatadiki,  bu  tizim  xisobot  davri  ichida  korxona  tomonidan 

qilingan xarajatlar va olingan daromadlar xaqida o’z vaqtida va aniq axborot olishni 

imkonini  beradi.  Boshqa  tomondan,  korxona  soliq  idoralari  uchun  buxgalteriya 

uchyoti  ma’lumotlari  asosida  va  soliq  kodeksiga  muvofik  xisobot  tayerlaydi.  Shu 

bilan  birga  davlat  o’z  idoralari  orkali  ushbu  soliq  to’g’risida  xisobotni  to’g’riligini 

tekshirishga xakli .  

Agar soliq konunchiligi, foyda = daromad –xarajat ayniyatiga to’g’ri kelganda 

oson bular edi. Lekin davlatning soliq siyosati nafakat soliq to’lovlarini xisoblash va 

byudjetga  undirishdan  iborat.  Soliq  siyosati    rag’batlantiruvchi  xarakterga  ega 

bo’lishi  kerak,  ya’ni  korxonada  xo’jalik  yuritishni  ratsional  variantlarini 

rag’batlantirib,  resurslarni  iktisod  qilinmaganligini  jazolash,  ijtimoiy  yo’naltirilgan 

bo’lishi  mumkin,  ma’lum  yangi  territoriyalarni  o’zlashtirishni  rag’batlantirish  va 

jazolash . 

Xarajatlar  tarkibi  to’g’risidagi  NIZOM    O’zbekiston  Respublikasida  amal 

kilayotgan    konunchilikka  muvofik  ishlab  chiqilgan.  Uni  maqsadi  maxsulot 

tannarxiga  kushiladigan xarajatlarni yagona  xisoblash variantini ta’minlashdir. 

 Nizom  buxgalteriya  uchyoti    uchun,  xarajatlarni  xisoblash  va  soliqqa  tortish 

uchun,  xarajatlarni xisoblashda bo’ladigan farqlarni xisobga olib ishlab chiqilgan. 

Maxsulot  tannarxiga  va  soliq  solingunga  qadar    bo’lgan  foydaga  kiritiladigan 

xarajatlarni aniqlash kuyiidagi turtta savolga javob berishga bog’liq:  

1. 

Buxgalteriya  uchyoti  schyotlarida  korxona  daromadlari  va  shu 



daromadlarini olish uchun qilingan ishlab chiqarish va sotish xarajatlari to’g’risidagi 

ma’lumotlarni aniq va tulik  shakllantirish. 

2. 

Mamlakat  konunchiligida  ko’rsatilgan  soliqlar  va  boshqa  majburiy 



to’lovlar  va yigimlarni to’g’ri xisoblash. 

3. 


Iqtisodiyotni utish sharoitida baxoni shakllantirish asosini yaratish. 

4. 


Mamlakat buxgalteriya uchyoti tamoillari bilan buxgalteriya uchyoti  va 

xisobotining xalqaro andozalari bilan takkoslanishini ta’minlash. 




202 

 

Buxgalteriya  uchyoti  ma’lumotlari  asosida  boshqaruv  qarorlarini  qabul  qilish 



uchun korxona quyidagilarni bilishi shart: 

 



Maxsulotni u yoki bu turini ishlab chiqarilishi va sotilishi qancha foyda 

keltiradi; 

 

Maxsulotni u,yoki bu turini ishlab chiqarish qancha turadi; 



 

To’g’ridan  to’g’ri  ishlab  chiqarishda  katnashadigan  tsex  xarajatlarining 



xissasi qancha; bu korxonaning aloxida xo’jaliklari rentabilliklarini aniqlashga kerak; 

 



Kelgusi davrda utkazilmasdan, xisobot davrida qoplanadigan boshqaruv, 

sotish va boshqa darv xarajatlarni xissasi qancha. 




Download 4,94 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   173   174   175   176   177   178   179   180   ...   348




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish