O`quv materiallari

2-rasm. Narxnishakllantirishgata’siretuvchiomillar 

 

 

Mahsulotniharidqilishningto’laqiymati. 

Ilgariaytibo’tganimizdek, 

xaridorningaslharajatlarifaqatto’langannarxemas, 

balkiayirboshlashshartlaribilanhambelgilanadi. 

Buharajatlaregalikhuquqiningo’tishidagimuayyanjarayoni: 

to’lovtartibi, 

etkazibberishshartlarivamuddatlari, 

sotishdankeyingixizmatko’rsatishvahokazolarnito’laligichaqamraboladi. 

Ba’zixollarda, 

masalan, 

agarsotuvchiboshqamintaqadabo’lsa, 

haridornarxlarnitaqqoslash, 

muzokaralarolibborishvabitimniimzolashjarayonidakattamablag’larnisarflaydi. 

Huddishungao’xshab, 

agarharidorningtexniktalablarimuayyanishlabchiqaruvchigamo’ljallanganbo’lsavaush

upaytdaetkazibberuvchilarnialmashtirsa, 

o’tishharajatlariuninguchunkattabo’lishimumkin. 

O’tishharajatlariningasosiymanbalariquyidagilardir: 

Талаб омиллари: 

- талабга 

йўналтирилган нарх; 

- ҳаридорларнинг 

диди ва талаблари; 

- бозорда ўхшаш 

маҳсулотларнинг 

мавжудлиги ва 

уларга бўлган нарх; 

- бозорга кириш

 

Ҳаражат омиллари: 

- ишлаб чиқариш 

харажатлари; 

- маркетинг 

харажатлари; 

- фойда 

 

Рақобат омиллари: 

- тармоқдаги 

фирмалар сони; 

- айнан ўхшаш 

импорт 

махсулотлари; 

- рақобатчилар 

маҳсулотига бўлган 

нархни билиш; 

 

 

Бозор ёки сотувчи (ишлаб чиқарувчи) томонидан нархни шакллантириш 

---

246 

 

 

- 

ishlabchiqarilayotganmahsulotlarnietkazibberuvchiningmahsulotigamoslashtirishmaq

sadida, yangilashharajatlari; 

 

- tovarniiste’molqilishyokiundanfoydalanishodatlaridagio’zgarishlar; 

-  foydalanuvchilarnio’qitishyokiqaytatayyorlashharajatlari; 

-  yangitovarlardanfoydalanishuchunzarurbo’lganyangiasbob-

uskunalargaajratilganinvestitsiyalar; 

-  qaytatashkilqilishvao’zgarishlarbilanbog’liqruxiymuommolargaketadiganh

arajatlar; 

 

O’tishharajatlarimavjudbo’lgandaharidoruchunaniqqiymattovarningsotuvnarxi

danbirnechabarobaryuqoribo’ladi.  

 

Shundayqilib, 

haridorningnuqtainazaridankaraganda, 

narxtushunchasinominalbahodoirasidanchetgachiqib, 

haridoroladiganbarchafoydalarnibarchaharajatlarinio’zichigaoladi. 

Shuninguchunharidorningnarxgasezgirlikdarajasidamonetarnarxbilanbirqatordabarch

ako’rsatibo’tilganfoydavaharajatlarhisobgaolinishilozim. 

 

Narxbo’yichastrategikqarorlarningmuhimligiquyidagilardaniborat: 

  o’rnatilgan  narx-  talabning  darajasi  va  sotuvning  hajmini  aniqlaydi.  Juda 

yuqori yoki past narx tovarning muvaffaqiyatiga ta’sir ko’rsatishi mumkin; 

  sotuv  narxi  butun  ish  faoliyatining  rentabelligini  aniqlaydi,  faqatgina 

foydaning darajasini emas, balki uning sotuv hajmi orqali aniqlaydi. Narxning 

ma’lum bir darajada o’zgarishi rentabellikka katta ta’sir ko’rsatishi mumkin; 

  sotuv narxi umumiy qabul qilinishiga yoki markasiga ta’sir etadi va potentsial 

sotib  oluvchilarning  ko’z  oldida  markaning  imijini  tashkil  etuvchilardan  biri 

hisoblanadi; 

  narx  markaning  boshqa  komponentlariga  qaraganda  bu  raqobatli  tovarlar  va 

markalarni  taqqoslash  uchun  qulay  asos  hisoblanadi.  Narxning  o’zgarishi 

bozor  orqali  tezgina  seziladi  va  bu  holat  bozorning  muvozanatini  buzishi 

mumkin.  Narx  bu  raqobat  sirlarining  o’zaro  bog’lanishida  asosiy  nuqta 

hisoblanadi. Narx strategiyasi marketing strategiyasini tashkil etuvchilari bilan 

o’zaro  bog’liq  bo’lishi  kerak.  Narxning  ichida  tovar  pozitsiyasini 

mustahkamlaydigan  tovarni  qadoqlash,  rivojlanishi  va  reklama  harajatlari 

bo’lishi shart.