Talab nuqtai nazaridan narx. Bozor iqtisodiyotida qaysi tovarning sotilishi bu
uchun bozorni boshqaruvchi firma o’zining bozorga to’g’ri keladigan qarorlarida
Egiluvchan narx strategiyasi. Ko’p holda firmalar turli bozor sharoitlarida
247
ularningnarxgabo’lganmunosabatlarigabog’liqbo’ladi.
Narxlarningegiluvchanligimintaqalarga, sotilayotganvaqtiga (kuz, kish, bahor, yoz)
yokimahsulotningsegmentyokishakllarigabog’liqbo’ladi.
Iqtisodiyot
tili
bilan
aytganda, bu narxlar diskriminatsiyasi deb ataladi.
Narxning bozorga qarab egiluvchanligi. Bu g’oya foydali bo’lishi uchun firma
qo’shimcha ishlab chiqarish quvvatlariga ega bo’lishi va mahsulotni u uchun yangi
bo’lgan segmentda harajatlarni kuchaytirmasdan sotish imkoniyati bo’lishi kerak.
Firma imkoni boricha eng kichik narxni qo’ysa ham, kilingan to’g’ri harajatlar
qoplanishi kerak. Bunday qarashni ro’yobga chiqarish, eksport tahlil, sotuvchi
markasi ostida qo’yiladigan tovarlar yoki mahsulotni ba’zi toifadagi aholiga, ya’ni-
talabalar, bolalar, qariyalarga sotish bilan bog’liqdir. Eng muhimi, bu holda past
narxda sotib oluvchilar mahsulotni yuqori narxda sotib olib, asosiy bozorga halaqit
berishlarini taqiqlash kerak.
Mavsumiylik, egiluvchanlik narx. Mavsum boshi va oxiriga qarab qanday narx
qo’yilishi kerak, qaysi vaqtda narx qabul qilinadi? Ba’zi sotib oluvchilar mahsulotni
mavsum boshida sotib olishga tayyor bo’lib, uning narxiga ahamiyat bermaydilar;
boshqalar bo’lsa, qachon bo’lsa ham sotib olishga tayyor bo’lib, mahsulotning
narxiga e’tibor beradilar.
Bu holda firma mavsum boshida katta narx qo’yib, mavsum oxiriga kelib
narxni pasaytiradi. Shu sababdan zamonaviy mahsulotlarning mavsumiy narxi
pasaytiriladi, ertalabki spektakllarga narxni pasaytirish va hokazolar qo’llaniladi.
Harajatlarni tahlil qilish – bu so’zsiz narx strategiyasini ishlab chiqarishga
tabiiy yondashishdir. Ishlab chiqaruvchi tovarni, uni ishlab chiqarishga ketgan to’g’ri
va doimiy qoplashni ta’minlash hamda foyda olishda narxning diapozonini
aniqlashga yordam beradi.
Korxona narxni belgilar ekan, harajatlarning jami manzarasi ko’rib
chiqiladigan, zarar ko’rmaslikni ta’minlaydigan tahlil usulidan foydalaniladi. Bunday
tahlil narxlarni belgilashda foydali vosita hisoblanadi, ammo tor ishlab chiqarish
ixtisoslashuv sharoitida o’zgaruvchan harajatlarni oson hisoblash mumkin bo’lgan
paytlarda uni qo’llash yaxshi natija beradi. Zarar ko’rmaslikni tahlil qilishdaasosiy
e’tibor mahsulot sotish hajmi nuqtasiga, to’liq daromad to’liq harajatlarga teng
bo’lgan, ya’ni na foyda, na zarar bo’lmagan nuqtaga qaratiladi. Marketologlar bir
qator har xil narxlarni tadqiq etadilar, so’ngra har bir narx uchun zaruriy hajmlar
qiyoslanadi.
Asosan, narxni o’zgartirish yo’li bilan talabga ta’sir ko’rsatish raqobatning
narx bilan bog’liq ustunliklarni yaratadi. Narx bilan bog’liq bo’lmagan raqobat
usullarida firmalar o’z mahsulotining o’ziga xos hislatlariga zo’r beradi, mahsulot
sotish, tovarlar harakati, reklama, mahsulotni joylashtirish, servis kabi marketing
qismlariga katta e’tibor beradi.
Narxni chegaraviy harajatlar bo’yicha belgilash usulini qo’llash bilan firma
mahsulotining qo’shimcha hajm birligini bu mahsulotni ishlab chiqarishning alohida
qiymatiga sotadi, bu holda harajatlarning faqat bir qismi hisoblanadi, foyda amalga
oshmaydi. Narx belgilashning bu strategiyasida agar firma ishni to’xtatish havfi
ostida qolgan va ishchi kuchini saqlab qolishni hohlagan sharoitlarda naf keltirish
248
mumkin.Korxona,
firmavakompaniyalardanarxnihisoblashchiqishjarayonibirnechtabosqichnio’zichigaol
adi.
Ushbubosqichlarningketmaketliginarxnihisoblabchiqishjarayoniningpog’onalimodeli
deyiladi
Savdodado’konlargaharidorlarningkelishiniko’paytirishuchunsotuvchilarayrimt
ovarlarnito’liqharajatlaridanpastrokbaholab,
“jalbetuvchi”
narxlaryaratadilar.
Haridorlaroqimiko’payadi,
ulararzonnarxdagitovarlarbilanbirga,
narxnime’yordabo’lgantovarlarnihamharidqiladilar.
Maksimal maqbul narx bu harajatlardan tejash nolga teng bo’lgan narxdir.
Narx ushbu chegaradan ko’tarilgan sari, mahsulot haridor uchun qimmatlashib boradi
va aksincha, narx ushbu ko’rsatkichdan kamaysa, haridorning unga bo’lgan qiziqishi
ortadi.
Ushbuyondashuvdaquyidagiharakatlarketma-ketligigarioyaqilishtaklifqilinadi:
mahsulotningqandaymaqsaddavaqandaysharoitlardaishlatilishinianiqlash;
mahsulotningharidoruchunnarxgabog’liqbo’lmaganustunliklarnianiqlash;
haridorningmahsulotdanfoydalanishdaginarxgabog’liqbo’lmaganbarcha
(ob’ektivvasub’ektiv) harajatlarnianiqlash;
“ustunlik-harajatlar”
muvozanatiningmaksimalmaqbulnarxgato’g’rikeladigandarajasinibelgilash;
Agarmaqsadlibozorsegmentlanganbo’lsa,
bundaytahlilbarchaharidorlarguruhlariuchunolibborishikerak.
Narxni shakllantirish bo’yicha qo’yilgan vazifalar
Talabnianiqlash
Ishlabchiqarishharajatlarinibaholash
Raqobatchilar tovarlari narxini hosil tahlil
Narxnishakllantirishuslubinitanlash
Dastlabkinarxhisob-kitobi
Qo’shimchafikrlarnihisobgaolish
Pirovardnarxnibelgilash
Do'stlaringiz bilan baham: 
