O’quv materiallari mavzu: hayvolar morfologiya fanini mazmuni, mohiyati va vazifalari

4.Organ, sistema va organizm haqida tushuncha
Organ – Organon gavdaning ma’lum shaklga kirgan, muayyan funksiya bajaradigan va o’ziga xos tuzilgan qismidir. Har bir organ turli to’qimalar to’plamidan hosil bo’lib, ularning har qaysisi muhim funksiya bajaradi. Muskullar muskul to’qimasidan, bezlar epiteliy to’qimasidan, nervlar nerv to’qimasidan tuzilgan, lekin ularning har birida biriktiruvchi to’qima va nerv to’qimalari bo’ladi. Har bir organ organizmda muayyan joyda turadi va har qaysi sistemaga kiruvchi organlar funksiyasi jihatdan bir – biriga bog’lanib, umumiy bir vazifani bajaradi. Muskullar harakat organlari sistemasidan iborat bo’lib, har bir ichki organ va uni tutib turuvchi o’zak o’qidan tuzilgan. Bu o’q orqali organlarga qon tomirlari va nerv tolalari boradi. Katta – kichikligi va shakli o’zgarmaydigan birorta ham organ yo’q. Organlar yoshga va jinsga qarab har xil bo’ladi. Tuzilishi va shakli har xil, lekin ma’ulm bir funksiyani bajarish uchun birlashgan organlar biror xil organlar sistemasini tashkil etadi. Masalan, harakat organlari sistemasi (suyaklar, bo’g’imlar, muskullar) tayanch va harakat a’zosidir. Ovqat hazm qilish, nafas olish va qon aylanish organlari sistemalari o’zaro bog’langan bo’lib, organizmda moddalar almashinuvini ta’minlaydi, siydik ayrish organlari sistemasi moddalar almashinuvidan hosil bo’lgan chiqindilarni tashqariga chiqarib yuboradi va hokazo.
Organlarning barcha sistemalari bir – biri bilan o’zaro bog’lanib, bir butun organizmni hosil qiladi. Organizmning qismlari nerv sistemasi va ichki sekresiya organlari yordamida bir – biri bilan bog’lanadi va maxsus bir funksiyani bajaradi. Organizm o’zi yashayotgan tashqi muhit bilan chambarchas bog’liq bo’ladi va doim ana shu sharoitga moslashib, o’zgarib turadi. Organizm tirik mavjudot bo’lib, doim tashqi muhit bilan bog’langan holda moddalar almashinuvi natijasida bir butun hisoblanadi. Organizmning qismlari nerv sistemasi va ichki sekresiya organlari yordamida bir – biri bilan bog’lanadi. Hayvon organizmi o’zi yashayotgan tashqi muhit ta’sirida o’zgarib turadi. Ba’zi organlar biror ta’sir natijasida ko’p yoki oz o’zgarishi mumkin.