O’quv materiallari mavzu: hayvolar morfologiya fanini mazmuni, mohiyati va vazifalari

Katta va kichik qon aylanish doiralari haqida tushuncha.
Qon tomirlari sisetma buzilsa, organizmda kuchli patologik o’zgarish ro’y beradi, masalan, tananing biror qismiga qon yetarli bormasligi natijasida shu joy ivishib qoladi, teri sezuvchanligini yo’qotadi va har xil sanchiq paydo bo’ladi. yurak kasallansa, butun organizm zaiflashadi, tez charchaydi, kuchsizlanadi, tez – tez oladi, tananing ba’zi joylari shishadi va hokazo. Tana bo’ylab harakatlanadigan qon ikkita – katta va kichik doira bo’ylab aylanadi, buni birinchi marta ingliz olimi Garvey 1638 yilda aniqlagan. Katta qon aylanish doirasi qoni yurakning chap qorinchasidan aorta orqali chiqib, butun organizmga tarqaladi va moddalar almashinuvi prosessini hosil qilgandan keyin vena kapillyarlariga aylanadi, keyin oldingi va keyingi kovak venalarni hosil qilib, o’ng yurak oldi bo’lmasiga quyiladi.
Kichik qon aylanish doirasi qoni yurakning o’ng qorinchasidan o’pka arteriyasi orqali o’pkaga kelib, karbonat angidriddan tozalanadi va kislorodga boyib, o’pka venalari orqali yurakning chap bo’lmasiga quyiladi. Organizmda katta va kichik qon aylanish boiralaridan tashqari, qopqa vena sistemasi ham bo’ladi. bu qon yo’li orqali butun qonning 4/5 qismi, masalan, jigardan soatiga 100 l gacha qon o’tadi. Arteriya qon tomirlarining devori qalin va kuchli, vena qon tomirlarining devori esa yupqa va yo’li keng bo’ladi. qon tomirlari sistemasining eng muhim qismi yurak bo’lib, uning tinmay ishlashi natijasida qon doimo harakatlanib turadi.


10.Amaliy mashg`ulot
MAVZU:LIMFA TIZIMI.QON HOSIL QILUVCHI ORGANLAR


Darsning maqsadi: limfa aylanish tizimini axamiyati, limfa, limfa tomiri, limfa guruxi, limfa yullari ularni tuzilishi va topografiyasi bo’yicha talabada tushuncha bo’lishi lozim.
Kurgazmali qurollar: rasm, jadval, slayda, quruq va ho’l preparatlar.
Darsning mazmuni: limfa sistemasi ham qon aylanish sistemasiga o’xshab butun organlarga tarqalgan bo’ladi. Bu sistema ham moddalar almashinuvida muhim vazifani bajaradi; kapillyarlar devoridan shimilib o’tgan erigan oziq moddalar to’qimalarning hayot faoliyati uchun xizmat qiladi, ular limfa sistemasining qil tomirlari orqali etkazib beriladi.
Limfa sistemasi qo’yidagilardan iborat: limfa yoriqchalari, kup qavatli epiteliy, asosan, siyrak biriktiruvchi tuqimalar oralig’ida joylashadi. Limfa bo’shliqlari anchagina keng bo’lib, miya pardalari ostidagi bo’shliqlarda, ko’z atrofida, ichki quloq, plevra, bo’g’im kapsulalari, sinovial xaltalarda uchraydi, ulardan limfa kapillyarlari boshlanadi.
Limfa tugunlari organizmning aniq joylarida tup – tup bo’lib joylashadi. Limfa tugunlari – lymphanodus zich retikulyar tuqimadan tuzilgan bo’lib, kapsula bilan uralgan. Bukapsuladan limfa tugunlarining ichki qismiga bir qancha xovon (tusiq) – trabecula chiqadi, ular oraligida limfa tugunning pustloq va magiz moddalari joylashadi. Limfa tugunlariga keluvchi tomirlar kapsulani teshib o’tib, sinuslarga ochiladi, shu erda limfa oqimi sekinlashadi. Butun tanadan limfa suyukligi qo’yidagi ikkita asosiy limfa yuli bo’ylab yigiladi.
Ko’krak limfa yo’li – ductus thoracicus butun tananing 3 – 4 qismidan limfa suyuqligi to’playdi. Bu yo’l bel sisternasidan boshlanadi va ko’krak aortasining o’ng qismida joylashadi. U oldingi kovak venaga quyiladi. Bel sisternasi – cisterna chyli har xil shaklda bo’ladi.
O’ng limfa yo’li – truncus lymphaticus dexter uncha uzun emas, lekin anchagina keng bo’lib, oldingi o’ng oyoq, bo’yin va ko’krak qafasining o’ng tomonidagi limfa tugunlaridan limfa suyuqligi oladi. U birinchi qovurg’a ro’parasida oldingi kovak venaga qo’shiladi.