O’quv materiallari mavzu: hayvolar morfologiya fanini mazmuni, mohiyati va vazifalari

Tovon suyaklari – ossa tarsi - uch qator joylashgan mayda suyakchalardan iborat: birinchi qatorda – ikkita – yon tomonda tovon suyagi – os tarsi tibialis, o’rtada oshiq suyagi – talus; ikkinchi qatorda – bitta markaziy suyakcha - os tarsi centrale bo’ladi; uchinchi qatorda uchta, ba'zan to’rtta – 1 – 2 tovon suyaklari - ostarsi primum et secundum bir – biriga qo’shilgan, 3 tovon suyagi - os tarsitertium, 4 – 5 tovon suyaklari – os tarsi guartum et guintum bir – biriga qo’shilgan. Uchta tovon suyaklari o’rtasida tovon kanali – canalis tarsi mavjud.
Oyoq – kaft suyaklari – ossa metatarsi - oldingi oyoqdagi kaft suyagiga o’xshash, ulardan uzunroq va silindr shaklida bo’ladi. Otlarda 3-nchi kaft suyagi, panjali hayvonlarda 1-nchi va 5-nchi kaft suyaklari yaxshi rivojlangan, 2-nchi va 4-nchilari rudimentlashayotgan suyaklar hisoblanadi.
Uchinchi kaft suyagi – ossa metatarsi tertium uzun, silindr shaklida bo’lib, oldingi yuzasida g’adir – budir joy – tuberossitas metatarsi mavjud.
Barmoq suyaklari – ossa digitorium oldingi oyoqning barmoq suyaklari singari tuzilishga ega
4.Amaliy mashg`ulot.
MAVZUSI: GAVDA MUSKULLARINING TUZILISHI

Muskullar ish bajarishi va tuzilishiga qarab, ikki xil: silliq va ko‘ndalang – targ‘il bo‘ladi. Silliq muskullar, asosan, uncha yuksak darajada rivojlanmagan (umurtqasiz) hayvonlarda, umurtqali hayvonlarning esa faqat ichki organlari (hazm organlari, qon tomirlari) devorida uchraydi. Ko‘ndalang – targ‘il muskullar suyaklarga birikib turishi sababli skelet muskullari deb ham ataladi. Bu muskullar juda kuchli ish bajaradi. Ko‘ndalang – targ‘il muskullar qisqarishi va yozlishi natijasida hayvon tanasida organlar har xil harakat bajaradi. Masalan, boshda joylashgan muskullar yordamida oziq moddalar chaynaladi, nafas olganda ko‘krak qafasi kengayadi va hokazo.

Ko‘ndalang – targ‘il muskullar ko‘rinishidan yumshoq va to‘q qizil rangli bo‘ladi. Ularning tanada qancha bo‘lishi hayvonlarning zotiga, yoshiga, sog‘lomligiga, yashash sharoitiga bog‘liq. R.SHmals ma’lumotiga ko‘ra, tirik vazni 456 kg bo‘lgan otning hamma skelet muskullari 47,4 % ga yaqin bo‘ladi. Muskullar sistemasi muskul ishi vaqtida transformatorlik vazifasini bajarib, moddalar almashinuvi natijasida hosil bo‘lgan issiqlik energiyasini 70 % gacha saqlaydi. SHuning uchun ishlayotgan organizmning asosiy issiqlik manbai hisoblanadi.