O’quv materiallari mavzu: hayvolar morfologiya fanini mazmuni, mohiyati va vazifalari

Til osti suyagi – os hyoideum – toq suyak bo’lib, til ildizi va hiqildoqning asosi bo’lib xizmat qiladi. Suyakda tana, katta va kichik shoxchalari, proksimal, o’rta, distal bo’g’inlari farq qilinadi. Suyak tanasi – basihyoid dan oldingi tomonga til o’simtasi – processus lingualis chiqadi. Katta shoxi – cornua majora tanadan orqa tomonga o’tadi va hiqildoq bilan birlashadi; kichik shoxi – conua minora tanadan yuqoriga ko’tariladi; proksimal bo’g’in – tympanohyoideum tog’ayli, chakka suyagi bilan birlashadi; o’rta bo’g’in – stylohyoideum uzun, muskul o’simtasi mavjud; distal bo’g’ini – epihyoideum kichik shox bilan birlashadi. Til osti suyagida quyidagi bo’g’inlar bor: Birinchi – o’rta va distal bo’g’inlar o’rtasida; ikkinchi – distal bo’g’in bilan kichik shox o’rtasida; uchinchi – kichik shox bilan tana o’rtasida.
3.Amaliy mashg`ulot.
MAVZUSI:OYOQ SUYAKLARI. OLDINGI VA KEYINGI OYOQLAR SKELETINING TUZILSHI.

Oyoqlar skeleti erkin harakat qiluvchi skelet bo‘lib, o‘q suyaklarining atrofida joylashadi. Oyoqlar skeleti oldingi va keyingi oyoqlarni hosil qiladi. Har qaysi oyoq skeleti kamar suyaklariga va erkin harakat qiluvchi suyaklarga bo‘linadi.

Oyoq suyaklari embrion rivojlanish davrida bir qancha o‘zgarishlar natijasida paydo bo‘ladi. Dastlabki davrdaembrionning oyoqlari bo‘lmaydi. Embrion rivojlanishi natijasida yon tomonda asta – chekin usti teri bilan qoplangan kichkina bo‘rtiklar hosil bo‘ladi. Ular o‘sishi natijasida oyoqlar shakllanadi. Bunda oldingi oyoqning kamar suyaklari, keyinchalik erkin suyaklari paydo bo‘ladi. Oyoq suyaklari shakllanishida uch bosqichni: mezenxima, ya’ni biriktiruvchi to‘qima; tog‘aylik va suyakli bosqichini o‘tadi. Oyoqning erga tegib turadigan qismi tez orada suyaklanadi. Suyaklanish hayvonning yashash sharoitiga, jinsiga va sog‘lig‘iga bog‘liq bo‘ladi. Urg‘ochi hayvonlarda erkaklardagiga qaraganda suyaklanish tez boradi.
Oyoq suyaklarining tarixiy rivojlanishi otlar evolyusiyasi misolida o‘rganilgan. Otlarning ajdodi – fenakodning bo‘yi 30 sm, barmog‘i beshta bo‘lgan, lekin ularning faqat o‘rtadagi uchtasi yaxshi rivojlangan bo‘lib, u shularga tayanib yurgan. O‘rta barmog‘i baquvvat va tuyoqli bo‘lgan. Fenakodlar SHimoliy Amerikada nam iqlimda yashagan, keyinchalik havo borgan sari isib o‘tlar qurib qolgan va ular oziq izlab uzoq joylarga borgan, chopgan, shuning natijasida oyoq suyaklari murakkablashib, yaxshi rivojlanib borgan, uchinchi barmog‘i tez rivojlanib, qolgan barmoqlari reduksiyalanib ketgan. Fenakodlarning oyoqlari bilan birga tanasi ham rivojlanib, hozirgi zamon otlari darajasiga etgan.