O’quv materiallar

AMINOKISLOTLARNING BIOSINTEZI
Aminokislotalarni olisha fermentlarni produtsentlarini ishlatish va ikkilamchi metabolitlarni ajratishga qaratilgan. Avvalam boshlang‘ich kultura agar li muhitda kolbalar ko‘paytiriladi, keyin suyuq muhitlarda kolbalarda, inokulyatorlarda (tashuvchi, muhit yaratuvchi) va ekiladigan apparatlarda, va so‘ngra asosiy fermentatorlarda boradi.
Kultura suyuqlikka ishlov berish va aminokislotalarni ajratish antibiotiklarni olish sxemasi bo‘yicha olib boriladi. Tayyor mahsulotning toza kristallari vakuum ostida quritaladi va qadoqlanadi.
3.1 AMINOKISLOTALARNING OLINISHINING BIR BOSQICHLI USULI.
Aminokislotalar ikki xil usulda olinadi: bir bosqichli va ikki bosqichli usullar.
Birinchi usulda masalan, mutantli poliauksotrof shtamm - aminokislotaning produtsenti optimal muhitda tayyorlanadi. Ohirgi mahsulot kultural suyuqlikda hosil bo‘ladi.


3.2 AMINOKISLOTALAR OLINISHNING IKKI BOSQICHLI USULI
Bunda mikrob-produtsent xosil bo‘ladigan va sintezlanadigan muhitda olinadi.
Agar biosintez fermentlari xujayra ichida to‘plansa, bunday xolda ular birinchi bosqichda xujayralari separatsiya qilinadi, buziladi va xujayra sharbati olinadi.


AMINOKISLOTALARNI IMMOBILLANGAN FERMENT VA XUJAYRALAR YORDAMIDA OLISH

Bu usulni iqtisodiy samaradorligi yuqori bo‘lib, L - aspargin kislotasini fumar va ammiakdan olishga asoslangan. Immobillangan xujayralar sifatida E. coli yoki Pseudomonas aeruginosa ishlatiladi, ular aspartazali faollikga ega bo‘lishi kerak.

Aspartaza reaksiyani katalizlaydi va ammiakni fumar kislotasiga ulaydi. Immobillangan ferment o‘zining faolligini 2 -2,5 xafta va undan ortiq saqlaydi.


AMINOKISLOTALARNI SANOAT USULLARIDA SINTEZLASH
Aminokislotlarni sanoatda olish usullari 2 xil: mikrobiologik va kimyoviy usullari.


KIMYOVIY SINTEZ
Kimyoviy sintez mikrobiologitk usulga nisbatan universal usullardan bo‘lib, bu usul yordamida turli strukturaga ega bo‘lgan birikmalarni olish imkoniyati mavjud. Bunda ozuqaviy bulmagan mineral xom ashyodan foydalanib maxsulotning har qanday konsentratsiyasini olish mumkin, odatdajarayon ko‘p bosqichli bo‘lib murakkab uskunalarni talab etadi. Ikki usul ham zarur darajadagi kimyoviy va optik tozalikdagi tabiiy aminokislotalarni olinishini ta’minlaydi. Oxir oqibatda so‘z sanoat miqyosida ishlab chiqarishga borib taqalganda bunda so‘nngi so‘z iqtisodiy jihatga borib taqaladi, mutahaassislarni fikriga ko‘ra katta mashtablarda kimyoviy sintez nisbatan rentabeldir.
Nisbatan keng miqyosida metionin aminokislotasining sanoat sintezi yaxshi yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib, bu aminokislotaning asosiy qo‘llanadigan sohasi bu parrandachilikdir. Boshlang‘ich modda sifatida neft kreking mahsuloti hisoblangan propilen hizmat qiladi. Propilen akroleingacha oksidlanadi, so‘ng qator reaksiyalar seriyasidan so‘ng ratsemik metionin hosil bo‘ladi.
Kimyovi sintez natijasida odatda aminokislotalarning L i D – izomerlari teng miqdorda hosil bo‘ladi, bu vaqtda esa tabiiy oqsillarning tarkibiga faqat L-izomerlari kiradi. D-izomerlari esa organizm tomonidan o‘zlashtirilmaydi va ballast moddalar hisoblanadi. Ularni o‘z navbatida aralashma tarkibidan aralashtirib olish zarur bo‘ladi, bu o‘z navbatida iqtisodiy jihatdan yaxshimas. So‘nggi vaqtlarda ratsemat aminokislotalarni parchalashda jiddiy muvaffaqiyatlarga erishilgan. Optik jixatdan faol bo‘lmagan aminokislotalar erimaydigan tashuvchiga bog‘langan holda mis va nikel bilan oson kompleks hosil qiladi. Bir necha bor qaytarilgan xromotografiya usulida optik antipodlarni oson ajratib olish mumkin bo‘ladi
Xujayradagi L-aminokislotalarning o‘tkazuvchanligi uning antipodiga qaraganda 500 marta yuqoridir. SHu bilan birga aminokislotalarning transporti va metabolizmi ham steriospetsifklikka egadir.
Bu borada metionin bu jixatlardan xolidir, chunki metionin metabolizmi steriostabilikka egamasdir, shuning uchun mazkur aminokislota kimyoviy sintez yo‘li biln olinadi. Boshqa aminokislotalarning ratsematlarini bo‘linishi anchayin qimmat va qiyin jarayondir.