Tana haroratining o‘zgarishi
Normal tana harorati 37.0°C ga teng, (aniqrog‘i 36,6°C) shu bilan birga u individual o‘zgaruvchandir. Uning o‘zgarishi inson holatiga va kunning qaysi qismida o‘lchash olib borilayotganligiga bog‘liq. Og‘iz bo‘shlig‘i harorati 36°C teng, kechqurun 18.00 va 22.00 oralig‘ida esa u o‘zgaruvchan bo‘lib 36.1°C dan 37.2°C ga qadar ko‘tariladi.Harorat 37.2°C dan oshsa - bu kasallik dalolatidir. Ko‘p jismoniy ish bilan shug‘ullanadigan insonlarning harorati bal- and bo‘lishi kuzatiladi.
Marafonchilarning tana harorati ham 39°C dan 41°C ga qadar ko‘tarilishi mumkin. Jismoniy harakat vaqtida organizmning energiya hosil qilishi, uni sarflanishidan ko‘proq bo‘ladi. Tana haroratining 3,5°C dan ortiq ko‘tarilishi organizmning fuksiyasi- ga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Tana haroratining 40°C dan balandga ko‘tarilishiga gipertermiya deb ataladi va u bezgakga, ayniqsa yosh bolalarda bosh miya faoliyatining buzilishiga olib keladi. Ter ishlab chiqarilishi kamayadi va teri issiq hamda quruq bo‘lib qola- di.Puls urishi va nafas olish tezlashib, qiyinlashadi. Odam bunday holatga komaga tushib qolishi mumkin. Bunda uning muhim ichki a’zolari ishdan chiqib organizmga katta zarar keltiradi va tezlik bilan bu holatdan chiqarib olish talab etadi. Bunday holatlarda muz solingan suvli hammom yaxshi yordam beradi. 15.1-rasmda gipo- termiya holati ko‘rsatilgan.
Tana haroratining 28.5°C gacha tushib ketishi ekstremal gipo- termiyaga olib keladi. Bunda tana sovib, rangi oqarib, yurak ur- ishining me’yori buziladi. Harorat 26,7°C dan pasayib ketganda odam hushidan ketadi, goh sekin, goho tez-tez nafas ola boshlaydi. Bunda qondagi kislorod miqdori glukoza va tuzli eritmalar yubo- rilishi bilan ko‘tariladi. Ichakka issiq (37,0°C) suv yuborish ichki a’zolar haroratini ko‘taradi.
Termodinamikaning birinchi qonuni
Termodinamikaning birinchi qonuni energiya va ish tushun- chasiga asoslangan bo‘lib, bu kattaliklarning o‘zaro bog‘liqligini ifodalaydi. Har qanday sistema ma’lum bir energiya miqdori bilan xarakterlanadi. Bunda to‘liq energiya miqdori AE uch turdagi en- ergiyalar yig‘indisidan iborat bo‘ladi.
AE = AE.. + AE + AE. .
km pot ichki
AEpot- qiymati umumiy energiyaga deyarli ta’sir etmaydi. AEkin- esa nolga yaqinlashadi. Demak, sistemaning to‘liq energiyasi asosan, ichki energiya miqdoriga bog‘liq bo‘ladi.
Termodinamikaning birinchi qonunidan quyidagi xulosalar chiqadi:
Issiqlik sarflanmasdan ish bajarib bo‘lmaydi yoki ajratilgan sistemada barcha turdagi energiyalar yig‘indisi o ‘zgarmas qiymat- ga ega.
Energiya sarflanmasdan abadiy ishlaydigan mashina qurib bo‘lmaydi.
Energiya yo‘qdan bor bo‘lmaydi va bordan yo‘q bo‘lmaydi, u faqat bir turdan boshqa turga aylanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |