O`quv mashg`ulotida ta’lim texnologiyasi modeli

Tana haroratining o‘zgarishi

Normal tana harorati 37.0°C ga teng, (aniqrog‘i 36,6°C) shu bilan birga u individual o‘zgaruvchandir. Uning o‘zgarishi inson holatiga va kunning qaysi qismida o‘lchash olib borilayotganligiga bog‘liq. Og‘iz bo‘shlig‘i harorati 36°C teng, kechqurun 18.00 va 22.00 oralig‘ida esa u o‘zgaruvchan bo‘lib 36.1°C dan 37.2°C ga qadar ko‘tariladi.Harorat 37.2°C dan oshsa - bu kasallik dalolatidir. Ko‘p jismoniy ish bilan shug‘ullanadigan insonlarning harorati bal- and bo‘lishi kuzatiladi.

Marafonchilarning tana harorati ham 39°C dan 41°C ga qa­dar ko‘tarilishi mumkin. Jismoniy harakat vaqtida organizmning energiya hosil qilishi, uni sarflanishidan ko‘proq bo‘ladi. Tana haroratining 3,5°C dan ortiq ko‘tarilishi organizmning fuksiyasi- ga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Tana haroratining 40°C dan balandga ko‘tarilishiga gipertermiya deb ataladi va u bezgakga, ayniqsa yosh bolalarda bosh miya faoliyatining buzilishiga olib keladi. Ter ishlab chiqarilishi kamayadi va teri issiq hamda quruq bo‘lib qola- di.Puls urishi va nafas olish tezlashib, qiyinlashadi. Odam bunday holatga komaga tushib qolishi mumkin. Bunda uning muhim ichki a’zolari ishdan chiqib organizmga katta zarar keltiradi va tezlik bi­lan bu holatdan chiqarib olish talab etadi. Bunday holatlarda muz solingan suvli hammom yaxshi yordam beradi. 15.1-rasmda gipo- termiya holati ko‘rsatilgan.

Tana haroratining 28.5°C gacha tushib ketishi ekstremal gipo- termiyaga olib keladi. Bunda tana sovib, rangi oqarib, yurak ur- ishining me’yori buziladi. Harorat 26,7°C dan pasayib ketganda odam hushidan ketadi, goh sekin, goho tez-tez nafas ola boshlaydi. Bunda qondagi kislorod miqdori glukoza va tuzli eritmalar yubo- rilishi bilan ko‘tariladi. Ichakka issiq (37,0°C) suv yuborish ichki a’zolar haroratini ko‘taradi.

Termodinamikaning birinchi qonuni

Termodinamikaning birinchi qonuni energiya va ish tushun- chasiga asoslangan bo‘lib, bu kattaliklarning o‘zaro bog‘liqligini ifodalaydi. Har qanday sistema ma’lum bir energiya miqdori bilan xarakterlanadi. Bunda to‘liq energiya miqdori AE uch turdagi en- ergiyalar yig‘indisidan iborat bo‘ladi.

AE = AE.. + AE + AE. .

km pot ichki

AE_pot- qiymati umumiy energiyaga deyarli ta’sir etmaydi. AE_kin- esa nolga yaqinlashadi. Demak, sistemaning to‘liq energiyasi asosan, ichki energiya miqdoriga bog‘liq bo‘ladi.

Termodinamikaning birinchi qonunidan quyidagi xulosalar chiqadi:

1. 
   Issiqlik sarflanmasdan ish bajarib bo‘lmaydi yoki ajratilgan sistemada barcha turdagi energiyalar yig‘indisi o ‘zgarmas qiymat- ga ega.
   
2. 
   Energiya sarflanmasdan abadiy ishlaydigan mashina qurib bo‘lmaydi.
   
3. 
   Energiya yo‘qdan bor bo‘lmaydi va bordan yo‘q bo‘lmaydi, u faqat bir turdan boshqa turga aylanadi.