O’quv laboratoriyalarida xavfsizlik texnikasiga rioya qilish haqida ma’lumot

Bevosita o’lchashlarning tasodifiy xatoliklarini aniqlash
Ma’lumki, biror kattalikning o‘lchangan qiymati, uning haqiqiy qiymatidan farq qiladi. Biror kattalikning haqiqiy qiymatiga yaqinlashish uchun ayrim o‘lchashlarda topilgan natijalarning o‘rta arifmetik qiymati hisoblanadi:
(1)
Har qaysi o‘lchash natijasi kattalikning o‘rtacha arifmetik qiymatidan farq qiladi. Birorta o‘lchash natijasining o‘rtacha arifmetik qiymatidan ayirmasi (farqi) shu o‘lchashning absolut xatoligi deyiladi:
(2)
O‘lchash xatoligini to‘laroq xarakterlash maqsadida nisbiy xatolik tushunchasi kiritiladi. Ayrim o‘lchashning nisbiy xatoligi deb shu o‘lchash absolut xatoligi ning, kattalikni o‘lchashda topilgan o‘rta arifmetik qiymati ga nisbatiga aytiladi va u bilan belgilanadi:

(3) formuladan ko‘rinadiki, o‘lchashning nisbiy xatoligi o‘lchamsiz sondir.

O‘lchashlarning nisbiy xatoligi odatda % larda ifodalanadi.

Odatda o‘lchashlaming o‘rtacha nisbiy xatoligi hisoblanadi.
Demak, o‘rtacha absolut xatolik ning o‘lchanayotgan kattalikning o‘rtacha arifmetik qiymati ga nisbati o'rtacha nisbiy xatolik deb ataladi.
Juda aniq o‘lchash zarur bo‘lmagan hollarda 5 % gacha nisbiy xatolikka yo‘l qo‘yish mumkin deb hisoblanadi.
O’lchashlarning yozilish tartibi
O‘lchanayotgan fizik kattaliklar ikki va undan ortiq bo‘lib, ulardan faqat bittasi funksiya rolini, qolganlari esa argument vazifasini o‘taydi. Xullas, ular orasidagi funksional bog‘lanish tenglik yoki tenglama ko‘rinishida beriladi. Shu tenglikning chap tomonidagi kattalikning qiymati uning o‘ng tomonidagi kattaliklar qiymatini hisoblash orqali quyidagi tartibda topiladi.

1. 
   Tenglikning o‘ng tomonida qatnashuvchi barcha kattaliklarning qiymatlari yetarli darajada aniq o‘lchanadi va uning chap tomonidagi kattalik (funksiya)ning qiymati berilgan tenglik yordamida hisoblanadi.
   
2. 
   O‘lchash natijalarini hisoblab chiqishda ulardan avvalo eng ishonchlilari olinadi. Noaniqroq bo‘lgan natijalar tashlab yuborilib, o‘lchash takrorlanadi. Har bir o‘lchash natijasining o‘rtacha arifmetik qiymati, uni aniqlashdagi o‘rtacha absolut xatolik va nisbiy xatolik topilib, natija quyidagicha yoziladi: