O`quv ishlari bo`yicha prorektor R. Jumayev Aruz qoidalari va mumtoz poetika fani bo`yicha universitetlarning

2.Saj’i mutarraf (qofiyali saj’).Bunda sajlanuvchi so`z yoki birikma raviyda bir-biriga mos bo`lib, vaznda teng bo`lmaydi.
Masalan: Zoti bemadoro, dimog`i po`lod va ko`ngli xoro (A.Navoiy)
3.Saj’i Mutavozin (vazndosh saj’).Bunda sajlanuvchi so`z yoki birikma vaznda bir-biriga teng bo`lib, raviyda bir-biriga mos kelmaydi.Masalan: Avbosh va arsol musulmonlaridin alarg`a ne maosh va ne hisol (A.Navoiy “Mahbub ul - qulub”dan)
Sarkazm – achchiq zaharxanda, istehzoli ta’na, pichingdan iborat tasvir usuli.
Misol: Do`ppi qo`lida,kayfi tarallo,takasaltang,
Doim ko`chada safsata, yallo takasaltang. (Uyg`un)
Sifatlash (epitet) – narsa, voqea-hodisa,tushuncha va kishilarning belgi-xislatlarini aniqlovchi, izohlovchi,tavsiflovchi so`z.
Misol: Kumush qishdan,zumrad bahordan,
Qolishmaydi kuzning ziynati (Uyg`un).
Tadrij – voqea-hodisa yoxud vaziyatni asta-sekinlik bilan darajama-daraja rivjlanish jarayonida ko`rsatish san’ati. Misol: A.Navoiy “Yorsiz”, “Kecha
kelgumdur…” kabi g`azallari
Talmeh (arabcha chaqmoq chaqilish) – she’rda o`tmishdagi mashhur zotlarga, mashhur qissa,mashhur bayt yoki mashhur maqolga ishora qilish, mashhur tarixiy yoki adabiy qahramonlar nomini keltirish usuli.
Misol: Hoki taning barbod o`lur oxir jahonda necha yil,
Sayr et Sulaymondek agar taxting qurub bod ustina (Ogahiy)
Ta’did (ta’zil, shumur, siyoqat – ul a’dod, e’dod, te’dod) – fikriy rivoj, ketma-ketlik,tadrijiylikni anglatadi.U grammatik qurilmalarning bir xil shaklidan ketma-ket foydalanish orqali ham yuzaga chiqishi mumkin.
Misol: Oti Farrux,o`zi farxunda axtar,
Aning hukminda ul iqlimu kishvar (“Gul va Navro`z”).
Tajnis (jinos) – she’r baytida ma’no jihatidan har xil, ammo shakli bir xil yoki shaklan bir-biriga yaqin ikki so`zni keltirib, ular vositasida muayyan fikr, lavha yoki timsolni ta’sirchan ifodalash san’ati.
Misol: Ulkim ko`ngul oldi zulfi xoli,
Ko`ngludin emas xayoli xoli. (Lutfiy)
Birinchi qatorda “xoli” so`zi “yuzidagi xol” ma’nosida, ikkinchi qatorda “alohida emas” ma’nosida kelgan.