|
Parametr va vazifalari
Yurak
etishmovchiligida
yurak-qon
tomir
tizimidagi
o’zgarishlar
Yurak
etishmovchiligida
yurak
glikozidlarni
ta’sirlari
Yurak faoliyatidagi o’zgarishlar
Sistola
Diastola
Yurak razmeri
Zarbali hajmi
Minutli xajmi
(yurak zarbi)
Yurak qisqarishlar soni
Yurak
o’tkazuvchan
sistemasida
impulslar
utishi
Susayadi
Qisqaradi
Kattalashadi
Kamayadi
Kupayadi
Tezlashgan
Kuchayadi va qisqaradi
Uzayadi
Normaga yaqinlashadi
Kuchayadi
Kamayadi
Susaygan
Qon aylanishidagi o’zgarishlar
Venoz qon bosimi
Arterial qon bosimi
Yurakni
qon
bilan
ta’minlanishi
Qon aylanish xajmi
Oshadi
Ba’zan pasayadi
Etishmovchiligi
Kupayadi
Normaga
yaqinlashadi
(pasayadi)
Normaga
yaqinlashadi (oshadi)
Normaga
yaqinlashadi
(yaxshilanadit)
Normaga
yaqinlashadi
(pasayadi)
A’zolar va to’qimalarning qon bilan ta’minlanishining o’zgarishi
To’qimalarda
ekstrasellyulyar suyuqlik
Siydik ajralishi
Ba’zi ichki organlarning
funksiyasi
(jigar,
orshqozon ichak trakti
va b.)
Shishlar
Kamayadi
(oligouriya)
Buziladi
(venoz
dimlanish hisobiga)
Shishlar yuqolishi
Normaga
yaqinlashadi
(oshadi)
Normaga yaqinlashadi
- 373 -
grech.
bathmos
– busag‘a.
Venoz bosimini kamayishi bilan bog‘liq. Natijada venoz bosimi kamayib
shishlar asta sekin yo’qoladi. Venoz dimlanishni kamayishi hisobiga, yurak ritmi
reflektor tezlashadi. (Beynbridja refleksi). Arterial qon bosimi o’zgarmaydi yoki
oshadi (agarda pasaygan bo’lsa). Umumiy qon-tomirlar pereferik qarshiligi
pasayyadi, qon bilan ta’minlanish yahshilanib, to’qimalarda kislorod bilan
ta’minlanish yahshilanadi. Ichki organlar faoliyati buzilgan bulsa (jigar, me’da-
ichak trakti va b.) tiklanadi. Yurak glikozidlar yurakni qon bilan ta’minlanishini
yahshilaydi, umumiy gemodinamikani yahshilanishi hisobiga (angishvona gul
dorilarini yuqori miqdorda yuborilganda toj tomirlarni qisqartiruvchi ta’siri
bilinar bilinmas darajada aniqlangan)
Yurak glikozidlari umumiy gemodinamikani yaxshilab – siydik ajralishini
yaxshilaydi. Diurez kuchayadi. Angishvonagul preparatlari va strofantin
bo’yrakga to’g‘ridan-to’g‘ri ta’sir qilib, natriy ionlarining qayta so’rilishiga
tusqinlik qiladi. Bu ikkinchi darajali ahamiyatga ega.
Diurezning kuchayishi organizmda tuplangan suyuqliklarni chiqib ketishiga
sharoit yaratadi. Bu ta’sirlarning natijasida qon aylanishi engillashib, umumiy
qon xajmi kamayib, yurakga keladigan qon hajmi kamayadi va yurakning ishi
engillashadi. Bundan tashqari to’qimalarda shishlar kamayadi yoki butunlay
yo’qoladi.
Xozirgi davrgacha yurak glikozidlarining umumiy xususiyatlari haqida so’z
bordi. Har xil moddalar o’zlarining alohida xususiyatlari bilan ajralib turadi. Bu
ularning faolligiga ta’sirining tezligiga, davomiligiga hamda dori moddasining
farmakokinetikasiga bog‘liq.
Yurak glikozidlarining faolligiga qarab farqlanadi. Dori moddasini faolligini
aniqlashda ularning va boshqa maxsulotiga (galen, novogalen va b.) biologik
standartizastiya qo’llaniladi. Bu xolatda yurak glikozidlarning faolligini
aniqlashda baqa ta’sir birligi qo’llaniladi LED
1
(Baqalar ta’sir birligi).
Qo’yida yurak glikozidlari tarkibidagi o’simliklar va ularning faolligi berilgan.
- 374 -
Dorivor o’simliklar
1 g angishvonagul bargi saqlaydi 50-66 LED
1 g adonis o’ti saqlaydi 50-66 LED
1 g marvaridgul o’ti saqlaydi 120 LED
1 g strofant urug‘i saqlaydi 2000 LED
Individual glikozidlar
1 g digitoksin saqlaydi 8000-10 000 LED
1 g stelanid saqlaydi 14 000-16 000 LED
1 g konvallyatoksin saqlaydi 63 000-80 000 LED
1
g strofantin K saqlaydi 44 000-56 000 LED
Shunday qilib, strofantin K va konvallyatoksin biologik faolligi digitoksin va
stelanidga qaraganda yuqori hisoblanadi.
Klinikada yurak glikozidlari faolligiga qarab ularni vena ichiga yuborilganida
ta’siri ko’rinadi.
Yurak glikozidlarning farqlanishi latent davrning davomiyligiga va tasir qilish
tezligiga qarab farqlanadi.
Vena orqali yuboriganda strofantin va konvaliyatoksin
yurakka 5-10 minutdan
keyin ,selanit esa 5-30 minutdan keyin ta’sir qila boshlaydi.
YaHB (Yashirin harakat birligi) ko’pgina tajriba qurbaqalarida sistola vaqtida
yurak urishnit o’xtatadigan standart preparatning minimal dozasiga bog‘liq.
Undan tashqari mushuklar va kaptarlarning harakat birligidan ham
foydalaniladi. MHB (Mushuklar harakat birligi) KHB (Kabutarlar Harakat
Birligi)
Lotinchada : latent-yashirin
30 daqiqadan keyin rivojlanadi, digitoksin qabul qilgandan so’ng taxminan 2
soatda, (Jadval 14.3)
Bir xil ta’sir doirasiga ega bo’lgan moddalarni organizimga 1 xil usulda
yuborilsa (vena ichiga), Asosan strofanit va konvallyatoksinning maksimal
- 375 -
effekti darhol bilinadi (30-min-1.5 soatda), undan keyin selanid va digoksin (1-
5 soat) keyin digitoksin(4-12 soat). Kardiotrop effektning rivojlanish tezligi
bo’ycha yurak glikozidlarini quydagi qatorda keltirish mumkin: strofantin =
konvallyatoksin>stelanid>digoksin>digitoksin
.
Yurak glikozidlarining kordiotonik ta’sirining davomiyligi ularning organizimda
inoktivastiyasining tezligi, plazma oqsillari bilan bog‘lanishi va yuborish tezligi
bilan aniqlanadi.(sm. Tabl. 14.3)
Strofanta, angishvonagul va marvaridgul preparatlari odatda kun davomida yoki
undan ko’proq vaqt davomida yuboriladi. Asosan davomli ta’sirni angishvonagul
glikozidi bo’lgan purpurdegitoksin (elimenastiyasi 2-3 hafta) ko’rsatadi.
O’rtacha
ta’sini
angishvonagul
glikozidlaridan
digoksin
vaselanid
ko’rsatadi.(chiqarilish vaqti 3-6 kun)
Yurak glikozidlarining asosiy xarakteristekasi bo’lib, ularning kumulyastiya
qilish qobilyati hisoblanadi. Yurak glikozidlari qancha davomli ta’sir qilsa, ular
shuncha ko’p kumulyastiyalanadi.
So’z kumulyastiya haqida borganda, bunda asosan moddalar organizimda
to’planadi.
Asosan yaqqol ifodalangan kumulyastiya digitoksinlarda ko’rinadi. (Gap
moddiy kumulyastiya xaqida borvotti, aniqroq aytganda moddaning organizmda
to’planishi.) Bu inaktivastiya jarayonining sekin kechishi va digitoksinning
organizimdan chiqarilishiga bog‘liq (t1/2 ~ 160 soat).
Digoksin va stelanid kam kumulyastiya buladi. (Digoksin bilan Stelanid nisbatan
kamroq kumulyastiyaga uchraydi.)
Taxminan strafantinning yuborilgan 7/8 dozasi birinchi 24 soat davomida
chiqariladi, shuning uchun ham uning qabul qilinishida kumulyastiya kam
bosqichda ifodalangan bo’ladi.
(Tablista 14.3. Yurak glikozidlari naperstyanka va strofantani taqqoslash
xarakteristikasi)
- 376 -
Do'stlaringiz bilan baham: |
