O’quv darslik

NARKOTIK TIPDA
TA’SIR ETUVCHI UXLATUVCHI VOSITALAR. 
Barbitur kislotasining hosilalari. Bu guruhga Fenobarbital, Barbamil, 
Barbital,Barbital-ntriy, Etaminal kiradi.
Barbitur kislotasi hosilalarining uyqu chaqirish hususiyalari ularning 
GAMK-A retseptorlarining faolligini oshishi bilan bog‘liq. Bunda nafaqat xlor, 
balki boshqa ionlar (K+, Na+, Ca++) kanallarning ham ishi o‘zgaradi. Bundan 
tashqari avtonom nerv sistemasini boshqaruvchi gipotalamik markazlarning 
faolligi susayib, retikulyar formatsiyaning bosh miya po‘stloq qismini 
qo‘zg‘atuvchi ta’siroti susayadi. YAna barbituratlar bilan qo‘zg‘atuvchi 
mediatorlar (glutamat va boshqa) orasida qarama-qarshilik borligi ahamiyatga 
ega.
Uxlatuvchi vositalar sifatida asosan o‘rtacha va uzoq ta’sir etuvchi 
barbituratlar qo‘llaniladi, taxminan 6-8 soat. Ta’sir davomliligi ularning jigarda 
parchalanish va buyrak orqali ajralish tezligiga bog‘liq.. Barbituratlar o‘zlarini 
parchalovchi MOS faolligini keskin kuchaytiradilar. SHuning uchun ularga 
tolerantlik ortadi. SHu bilan bir qatorda jigar va buyrakning etishmovchiligida 
barbituratlarni qo‘llash noxush oqibatlarni keltiradi. Barbituratlarni qabul 
qilingandan keyingi kun bir qancha asoratlar yuzaga chiqadi. Jumladan 
bo‘shashish, kuchli charchoq, psixomator o‘zgarishlar,ayniqsa organizmda 
yarim yashash davri katta va ajralish sekin bo‘lgan preparatlar ta’sirida 
(fenobarbital), jumladan, uning 
½
ajralish davri 3,5 kun (asoratlar ko‘p), etaminal 
natriyniki 1,5-2 kun (asoratilari kam). Davomli qabul qilganda, barbituratlar 
organizmda to‘planadi (mat. kumulyasiya) (ayniqsa, fenobarbital, barbital 
natriy), ruhiy va jismoniy tobelik rivojlanadi. Barbituratlar uyqu fazalarini 
(davrlarini) buzadilar, tana haroratini tushiradilar, me’da shirasini ajralishini 
sekinlashtiradilar, peshob ajralishini buzadilar.

---

- 312 -
Tobelik rivojlanganda barbituratlar qabul qilinmasa, abstinensiya 
sindromi yuzaga chiqadi. Barbituratlar uyqudan 30-60daqiqa avval ichiladi. 
Fenobarbital tutqanoq xurujlarini oldini olishda ham qo‘llaniladi. Terapevtik 
dozalarda barbituratlar ichki a’zolar tomonidan sezilarli o‘zgarishlar 
chaqirmaydilar. (ba’zan allergik reaksiyalar).
Barbituratalar bilan o‘tkir zaharlanish tasodif tufayli yoki o‘z joniga qasd 
qilish tufayli bo‘ladi. Bunda koma rivojlanadi, ya’ni bemorning es-xushi 
yo‘qoladi, reflekslar so‘nadi, nafas olish keskin buziladi, qon bosimi pasayadi, 
buyrak ishdan chiqadi. Agar vaqtida yordam ko‘rsatilsa, o‘lim kam bo‘ladi. 
YOrdam ko‘rsatish maqsadida me’da yuviladi, surgilar beriladi, tomirga 
ishqoriy eritmalar quyish kerak. Bemerid, kofein qo‘llaniladi.