O’quv darslik

 
RETSEPTURANING UASH TAYYORLASHDAGI AHAMIYATI. 
RETSEPLAR VA UNING TUZILISHI. ERITMA, DAMLAMA, 
QAYNATMA, ARALASHMALARGA RETSEPT YOZISH. 
Kirish, dozalar, o‘lchov birliklari, retseptning tuzilishi, dori shakllari. 
Qoshiqlarda dozalanadigan eritmalar, aralashmalar 
(miksturalar) va suspenziyalar 
Umumiy retseptura. Farmakopeya 
Umumiy retseptura – farmakologiyaning asosiy 3 ta bo‘limidan bittasi 
bo‘lib, turli dori shakllariga retsept yozish qoidalarini o‘rgatadi. 
Turli dori shakllarini tayyorlash, shuningdek dori vositalarining sifati va 
faolligini aniqlash usullari 
farmakopeya
deb ataladigan maxsus qo‘llanmada 
ta’riflanadi (
pharmacon
– dori, 
poieo
– qilaman, tayyorlamoqdaman degan 
so‘zlardan olingan). Bunday kitoblarning eng birinchisi – IX asrda – 869 yilda 
arab tabibi Shopur Ibn Saxl tomonidan Bog‘dod shahrida yozilgan «Kitob al-
akrabadin ulkabir» («Katta farmakopeya») nomi bilan butun dunyoga 

---

- 77 -
mashhurdir. Nisbatan mukammallashtirilgan, zamonaviy far- makopeyalar 
uchun asos bo‘lgan ikkinchi kitob esa 967-976 yillarda Abu Man- sur Muvaffaq 
binni Ali al-Xiraviy tomonidan yozilgan «Kitob al-abyina an-haqayiq al-adviya» 
(«Dorilarning haqiqiy xossalari asosi to‘g‘risida kitob») asar bo‘lib, tibbiyotda u 
«Abu Mansur Farmakopeyasi” nomi bilan mashhurdir. 
Hozirgi paytda mamlakatimiz o‘z mustaqilligiga erishgandan so‘ng, 
Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi farmakopeya qo‘mitasi tomonidan 
O‘zbekiston Respublikasi Davlat Farmakopeyasini yaratish ustida jadal ishlar 
olib borilmoqda. Ushbu ishlar amalga oshirilguniga qadar mamlakatimizda 1986 
yilda sobiq Sovet Ittifoqi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan qabul qilingan 
XI-nashrli farmakopeyaga amal qilishga kelishilgan. 
Farmakopeya qonun kuchiga egadir, undagi qoida va yo‘l-yo‘riqlarning 
hammasi barcha tibbiy xodimlar va farmatsevtlar uchun majburiydir. 
Farmakopeyada asosiy dori moddalarining nomlari, formulalari keltirilib, fizik-
kimyoviy xossalari va bir martalik hamda sutkalik eng katta dozalari ko‘rsatib 
o‘tiladi. Unda zaharli (A ro‘yxatiga kiradigan – 
Venena
) va kuchli ta’sir 
ko‘rsatadigan (B ro‘yxatiga kiradigan – 
Heroica
) dori vositalarining ro‘yxati 
ham keltirilgan. Farmakopeyaga kiritilgan va tibbiyotda qo‘llash uchun tavsiya 
qilingan tayyor dori vositalari